VUAJTJET ELEMENT SHPREHËS

 

 Mr. Muhamed ROGOVA:

 

VUAJTJET ELEMENT SHPREHËS

NË VEPRËN E BRAHIM AVDYLIT

Brahim Avdyli hyri mjaft i ri në letërsinë shqipe si poet me prirje dhe talent të veçantë dhe mjaft premtues. Me përmbledhjen e tij të parë poetike “Nën hijet e Alpeve” filloi rrugën e tij si poet dhe krijues për të vazhduar me disa përmbledhje poetike por edhe me shkrime në prozë të botuara kohë pas kohe në Prishtinë, në Tiranë por edhe në Perëndim.

Që në hapat e parë të krijimtarisë së tij dallohej për talentin dhje shpirtin krijues që premtonte shumë. Me botimin e përmbledhjes së parë poetike u prit mirë nga qarqet letrare dhe intelektualët e Kosovës me bindjen se nga ky djalosh do të na dilte një shkrimtar me perspektivë. Ashtu edhe ndodhi. Në të gjitha botimet e mëvonshme vërehej ngritja e nivelit të vlerave poetike dhe letrare duke trajtuar tema nga më të ndryshmet të realitetit tonë. Në pjesën më të madhe të krijimeve të tij përpiqet të paraqesë shqetësimet e brendshme të cilat diti t`i artikulojë dhe përgjithësojë duke paraqitur përmes tyre fatin, shqetësimet, brengat dhe preokupimet e popullit e në mënyrë të veçantë të rinisë kosovare të kohës.

Brahim Avdyli tani së fundi na vjen me këtë përmbledhje tregimesh “Lëvozhga e vdekjes” me një profil të ri letrar dhe me një pjekuri më të lartë krijuese.

Në këtë përmbledhje tregimesh autori na sjell trembëdhjetë tregime përmes të cilave paraqiten trembëdhjetë pamje të ndryshme të jetës së tij, të rrethit ku jetonte dhe të vetë popullit tonë në një kohë kur jetonte në mes të shpresës dhe të zhgënjimit të thellë, në mes të shpresës për liri dhe të dëshpërimit nga papunësia, varfëria, përndjekjet, burgosjet dhe vrasjet e shpeshta nga ana e pushtuesit, ikja masive e rinisë së Kosovës drejt Perëndimit me shpresë për të gjetur një jetë më të qetë e më të mirë , gjatë viteve tetëdhjetë e nëntëdhjetë të shekullit të kaluar.

Një pjesë e mirë e këtyre tregimeve ka karakter autobiografik, ashtu si e thekson edhe vetë autori në tregimin hyrës të kësaj përmbledhje, “Topitja”, por përpos përpunimit artistik që i bën autori Brahim Avdyli arrin të paraqes në mënyrë artistike fatin e një pjese të mirë të popullit tonë gjatë atyre viteve të vështira, sidomos të asaj pjese të popullsisë që ishte e lidhur me fatin e atdheut tonë dhe që i kishte rënë rrisku i vuajtjeve, i burgosjeve, i leçitjeve, përballja me varfëri e kurbet të hidhur ku përherë e ndiqte ai fat nopran.

Në pjesën e parë të kësaj përmbledhje, në tregimet “Topitja”, “Gështenja përballë diellit”, “Ngushtica”, “Buzëqeshja e tretur e një gruaje”, “Rrënjët e gjakut”, autori trajton fatin e rëndë të atyre familjeve të fshatrave tona në ato vite të vështira që e kishin lidhur jetën e tyre me fatin e atdheut dhe kishin ndonjë pjesëtar të tyre nëpër burgje. Ato familje jo vetëm që ishin të përndjekura nga ana e pushtetit pushtues, por përjetonin shpeshherë edhe një bojkot nga ana e të afërmve dhe rrethi familjar e pengesat më të mëdha i kishin sidomos prej njerëzve që ishin vegla të pushtetit e që fatkeqësisht nuk ishin të pakët. Në tregimin “Buzëqeshja e tretur e një gruaje”, autori me mjeshtëri arrin të paraqesë vuajtjet e një familje, sidomos të një nëne, djalin e së cilës e kishin burgosur dhe këtë grua fisnike por shumë fatkeqe në vend se ta ngushëllonin ose t`i ndihmonin në ndonjë formë, bashkëfshatarët, e sidomos ata që ishin të lidhur me pushtetin, hapë pas hapi e ofendojnë, e përbuzin dhe në fund edhe e dhunojnë në mënyrë të turpshme, të ndihmuar nga njerëzit e pushtetit me uniforma. E shkreta grua, në pamundësi për të mbrojtur nderin e saj para atyre bishave apo për t`u hakmarrë kundër njerëzve të pushtetit dhe hyzmeqarëve të tyre, vetëm derdh mallkime, e vetmja mundësi që i kishte mbetur.

Në tregimet “Ngushtica” dhe “Rrënjët e gjakut”, autori ngjarjet i shtrin në dy dimensione; në të kaluarën e lavdishme dhe heroike të të parëve të tij dhe në zvetënimin moral, kombëtar e social të kohës kur ai jeton. Në këto tregime autori me mjeshtëri artistike diti t`i gërshetojë elementin e reales dhe të ireales, ëndrrës dhe realitetit, takimin e të gjallëve me të vdekurit që ua përkujtojnë të kaluarën e fisit të tyre. Në bisedën që zhvillon me stërgjyshin e tij dhe me njeriun e mirë që i paraqitet me një mjekër të bardhë e të gjatë i rrëfejnë për heroizmin e brezave të përparmë dhe e këshillojnë për të vazhduar rrugën e tyre. Biseda që zhvillon me një femër, qenie mitologjike, e bukur, e veshur me të bardha e me flok deri në tokë të cilën personazhi i tregimit e quan “motër qiellore” ia përkujton luftërat, vuajtjet dhe vështirësitë e kaluara të të parëve të tij. Kjo formë e përshkrimit të përkujton realizmin magjik të kultivuar nga shkrimtarët latinoamerikanë. Autori ia ka arritur të paraqesë artistikisht elementin e reales dhe të ireales në shërbim të paraqitjes së idesë kryesore të tij, si “Gjurmët mbesin vetëm aty ku kanë qenë rrënjët e gjakut, aty ku shëtit hija e atyre që ranë për t`i mbrojtur trojet”.

Në një pjesë të mirë të tregimeve të kësaj përmbledhje paraqet fatin e rëndë dhe të hidhur të mërgimtarëve tanë nëpër shtete të Perëndimit, ku kishin qenë të detyruar të strehoheshin. Nëse Perëndimi reklamohej si vend i luksit dhe i mirëqenies, si parajsë për të rinjtë tanë të pashpresë, me qëllim të shpërnguljes sa më të madhe të tyre autori mund të themi se mbase është ndër të rrallët që e trajton këtë temë duke e paraqitur edhe anën e kundërt të medaljes: vuajtjet, përndjekjet, diskriminimin dhe poshtërimin që u bëhet mërgimtarëve tanë në Perëndim.

Viktima më të shpeshta ishte ajo pjesë e rinisë shqiptare që ishte e shtrënguar nga varfëria apo përndjekja e pushtetit për shkak të ndonjë aktiviteti kombëtar që kishte zhvilluar në vendin e vet. Me sakrifica të shumta duke u paguar para të majme agjencive turistike që kishin shpërthyer si kërpudhat nëpër tërë Kosovën, i drejtoheshin Perëndimit me shpresë se atje do të gjenin qetësinë, punën dhe mirëqenien për vete si edhe mundësinë për t`u ndihmuar familjarëve që kishin mbetur për shkak të robërisë fare pa mjete jetese. Këta të rinj që shfrytëzonin mënyra të ndryshme për të shkuar dhe shkonin pa dokumentet e nevojshme i priste një kalvar i vërtetë duke qëndruar ilegalisht dhe të shumtën pa punë. Zhgënjimi për personazhin e tregimit “Takimi me një engjëll të bardhë” shkon deri në atë shkallë sa ai vendos t`i japë fund jetës së vet me vetëvrasje.

Por ai vend i “luksit” nuk ishte i rëndë dhe i vështirë vetëm për azilantët apo “rezilantët” siç shprehet autori me ironi, por edhe për një kategori të vendësve. Këtë autori e shpreh artistikisht shumë bukur në tregimin “E vetmja natë me Rozën”, në të cilën përshkruhet takimi me një femër fatkeqe vendëse po shumë e varfër e cila kishte rënë në një zhgënjim të thellë nga realiteti i hidhur i asaj shoqërie të kalbur ku zot ishte bërë paraja dhe kishin humbur plotësisht ndjenjat njerëzore. Aty njerëzit i lidhte vetëm interesi.

Tregimi “Nëpër kthetrat e djallit” dhe ai “Në gojë të gjarprit autori paraqet vështirësitë pa mbarim të asaj kategorie mërgimtarësh, të cilët përveç punëve që bënin në ato vende, merreshin edhe me veprimtari kombëtare, të rinj që merrnin rrugën e mërgimit të shtyrë nga varfëria dhe mjerimi që kishte pllakosur vendin tonë gjatë asaj periudhe të rëndë kur pushtuesi po zbatonte masa të jashtëzakonshme në të gjitha fushat e jetës. Vështirësitë në të cilat hasin atje, që janë ndër me të ndryshmet, por edhe udhëtimet e tyre për në Perëndim ose anasjelltas ishin një golgotë e vërtetë për ta. Prandaj autori ndalet më shumë në përshkrimin e anëve të errëta të një jete të tillë të mërgimtarëve gjatë atyre viteve të rënda. Në të njëjtën kohë krahas morisë së vuajtjeve e të vështirësive të paraqitura nëpër këto tregime aty këtu shihen edhe xixat e para të një revolte të organizuar që nuk do të zgjasë shumë e do të shpërthejë edhe në Kosovë.

Autori me një pjekuri artistike ia arrin të realizojë këtë vepër letrare duke paraqitur një mozaik të tërë personazhesh dhe karakteresh nga më të ndryshmet në një periudhë shumë të rëndë historike përmes të cilës kaloi populli ynë. Përmes tregimeve të përmbledhura këtu me titull “Lëvozhga e vdekjes” autori prek në ndërgjegjen e të gjithë atyre njerëzve që u bënë urë e sistemit, kurse njerëzve të rezistencës iu ngreh një lapidar në kujtesën e popullit.

 

Marrë nga www.brahimavdyli.ch

Shefqet Dibrani: LIRIKA TË NDJENJËS DHE TË KUJDESIT ESTETIK

 Nga SEFQET DIBRANI

LIRIKA TË NDJENJËS DHE TË KUJDESIT ESTETIK

Vasil Tabaku, „DHIMBJES I RRINË TË VOGLA KËPUCËT E HESHTJES“, poezi, botoi Sh. B. "ADA", Tiranë 2012, faqe 210. ISBN 978–99956–99–89–5 Redaktor: Shefqet Dibrani, Recensentë: Fatos Arapi dhe Koçi Petriti.

 

 NJOHJA ME JETËN DHE POETIN:

 Poetin Vasil Tabaku e kam takuar për të parën herë me një tufë poezish, botuar diku në gazetën “Drita”, organi i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë. Ishin vite të hershme, aq të hershme sa unë nuk dija se diktatura komuniste në Shqipëri kishte futur krijuesin në karantinë dhe çdo fjalë e tyre kontrollohej me piketë.
Me kalimin e kohës mësova se autori kishte lindur në Lushnje, në një familje me origjinë nga Gramshi e cila sipas “urdhrave të diktaturës”, pas disa muajsh do të zhvendoset në zonën e Mallakastrës dhe do të vendosën në qytetin e Ballshit.
Vasil Tabaku, shkollimin fillor dhe atë të mesëm e ndoqi në Ballsh, kurse studimet për letërsi do t’i mbaron në Tiranë. Pas diplomimit do të detyrohet të punojë si mësimdhënës në zonat e Mallakastrës.
E theksuam këtë shënim sipërfaqësor biografik për të parë se jeta e Vasilit ishte përplot përpjekje e peripeci që kanë ndikuar drejtpërdrejt ose tërthorazi në personalitetin e tij intelektual dhe krijues.

 

 

 SIMBIOZA DHE SIMBOLIKA:

 Që atëherë më patën bërë përshtypje dy elemente dalluese dhe mbase mjaftë interesante në krijimtarinë letrare të Vasil Tabakut: 1. Tema e Kosovës, (poezitë: “Monologu i luftëtarit të shek. XV”, “Mic Sokoli” e “Idriz Seferi”, (diku në njërin nga vëllimet e para), e deri te poezia “EPOSI SHQIPTAR”, (f. 129), ku “Tokë e Dardanisë/ Stuhitë/ të puthin fytyrën prej drite dhe bore”, (f. 130), ose te poema “SHËN VALENTINI”, (f. 5), që bashkë me “EPOSIN...” (f. 129), janë në këtë vëllim), ku në pjesën e gjashtë do të shprehet se: “Dashuria ime/ E ka emrin KOSOVË”, (f. 13). Temë kjo që do të bëhet obsesive për këtë poet e që nuk do t’i shqitet kurrë nga krijimtaria e tij letrare dhe 2. Simbolika e drerit dhe e drenushës që zënë vend meritor në të gjitha publikimet e hershme dhe të mëvonshmet, qofshin ato në fushën e poezisë, të tregimit dhe së fundi edhe të romanit që e botoi vite më parë, ku pikërisht “Dreri dhe Kosova” janë simbolikat qendrore të atij romani.
Autori si duket me melankolinë, urtësinë dhe bukurinë e sorkadhes e cila “Në rrugën prej ulërimash ujqërish”, (f. 24), pëson vazhdimisht nga speciet tjera të kësaj natyre, dhe jo rrallë bie pre edhe e gjahtarëve të cilët e përdornin jo vetëm për mishin e shijshëm por edhe për stolisje(?!), siç e ndeshim te poezia “MOMENT”, ku ka arritur të ekuilibroj simbiozën në mes realitetit dhe krijimit poetik:

MOMENT...

Ndërsa sorkadhja vdes
Në rrugën prej ulërimash ujqërish
Një tufë dhelprash
Tërheqin zvarrë kufomën e saj
Apo dhimbjen e saj prej kristale lotësh
Duke e mbushur botën
Me rruaza shndritëse trishtimi

P. s.
Gjithmonë
Është dikush
Që përfiton nga kjo vdekje
Për të zbukuruar vetveten
Me gjerdanin tragjik të lotëve të sorkadhes...

Faqe: 24.

 Ndoshta janë këto elemente tejet të dukshme, ndoshta motive të tjera që mund t’i dijë vetëm autori, por “sorkadhja – drenusha – kaprollja” apo “dreri – kaprolli – sorkadhi” etj, në të gjitha variantet e trajtimit duket sikur një “simbol tragjizmi” siç e ndeshim edhe në dy strofat e fundit të poezisë “DASHURI E DASHURUAR”, në të cilën poeti shprehet: “Tej në fushë/ ujku rend/ me sorkadhen/ hedhur hajdutërisht/ mbi shpinën e murrme leshtore...// Anës rrugës/ dashuri e dashuruar/ dhe një varr lotësh/ mbuluar në rënkime// Ujku me prehën e vet rend fushës së ngrirë...”, (f. 29). Edhe në rastin tjetër kjo “simbolikë tragjizmi” bëhet vetëm më e dhimbshme, kurse pësimin dhe pasojat dihet se i takojnë kësaj specie siç e ndeshim edhe te poezia “DRERI”, ku “Baleti i bukur/ i hapave të drerit/ e shndërron pyllin/ në teatër...” aty, në pyll, në teatrin tragjik “Dreri/ humb tej/ nëpër mjegull/ balerinë lotuese/ e heshtur/ mbështjellë/ me ulërima ujqërish...”, (f. 91), ku “Koka e kaprollit/ këputet/ mbi supe si meteor...”, (poezia “REALITET”, f. 51).
Do të doja të mos lajthitem, por simbioza e këtyre dy fragmenteve sikur pa dashje më rikthyen në tragjiken e Kosovës, sepse në mënyrë simbolike “Drenusha” më përafrohet me fatin e Kosovës “nëpër pyllin e egër Ballkanik”, ku gjahtarë të paudhë edhe atje do të bëjnë llahtari, duke përflakur e përcëlluar jo vetëm hapësirën tokësore, po më shumë atë njerëzore. Nga kjo metaforë shihet se “tragjizmi i drenushës, apo simbolikisht të themi Dardanisë” në luftërat e fundit që ndodhën në këto hapësira, (veçmas në Kosovë) është identike, elemente këto që i hasim në formë të kësaj simbolike, (për një pjesë tjetër të dhembjes etnike), tek poezia “BALADË KALABREZE”, në të cilën poeti shprehet: “Kalabri/ kaprollja e bukur e Mesdheut/ për ty/ dhe tërë errësirën tënde/ kam në dorë/ një qiri të ndezur”, (f. 55).

 

 KONTINUITETI LETRAR:

 Me kalimin e viteve krijimtaria e Vasil Tabakut do të bëhet edhe më e njohur, kurse kërshëritë e mia plotësoheshin dita – ditës me përmbledhjet poetike që nga “Hyrja e Pranverës“, (1976), “Në të gjitha ditët“, (1981), “Me këngën time dhe jetën“, (1987), „Klithmë drite“, (1998), “Vështrim i ngrirë”, (2000), e deri te romani ”Baleti i drerit të plagosur“, (2007), që ua kushton “miqve të tij poet nga Kosova”.
Përveç këtyre përmbledhjeve poetike dhe romanit që e cituam më lartë, Vasil Tabaku ka botuar edhe një varg librash të tjerë të natyrës studiuese, eseistike apo monografike duke e kompletuar edhe më tej portretin e tij krijues, por si poet e përfaqësojnë denjësisht librat e theksuar më lart.
Tashmë ky autor në vazhdën e krijimeve letrare po i prezantohet lexuesit me lirika të shumta, ku ka sjellë vlerat më të mira të kësaj fushe, madje duke krijuar përshtypjen sikur vëllimi në fjalë na qenka një poezi e përzgjedhur e këtij autori.
Lirikat e përfshira në vëllimin poetik „DHIMBJES I RRINË TË VOGLA KËPUCËT E HESHTJES“, nuk vijnë vetëm si volum, por më shumë vijnë si cilësi, si vlerë e përpunuar e këtij autori. Vëllimi në fjalë sublimon eksperiencën dhe përvojën në fushën e poezisë, ku brenda kapakëve të librit janë koncentruar vlera të mirëfillta poetike që nga botimi i parë në vitin e largët 1976 e gjer më sot.

 

 SIMBIOZA SI REFREN LIRIK:

 Vasil Tabaku ka arritur me mjaftë sukses të përafroj jetën e tij publike me poezinë që duket sikur “Mbi shpinën e një zogu/ (i) /Fluturon brenga e tij (jonë) prej ajri dhe drite”, (f. 20). Pastaj dinamizmin që ia ndeshim në jetë e gjejmë edhe në poezi. Shqetësimin e tij po ashtu. Gjejmë brengën, dënesën dhe hapin e nxituar. Me një fjalë e tërë poezia është jeta, është bota e tij reale, janë supet e tij përplot halle, kurse refreni “mbi shpinë” e “mbi supe” që janë përmendur dendur nëpër këtë vëllim poetik, jo vetëm që kanë ndërtuar një metaforë të qëndrueshme, por ka ndërtuar kujdesshëm “simbiozën si refren lirik” duke i bërë poezitë edhe më magjepse. Për të qartësuar idenë e këtij refreni lirik po i citojmë disa shembuj të simbiozës “mbi shpinë” dhe “mbi supe”: “Tej në horizont/ mbi shpinën e murrëtyer të muzgut/ si mbi supet e egra te bishës/ bie pluhur drite”, (f. 41); “Rruzulli i Tokës/ nuk ka si të lidhet/ mbi shpinë t’ia hedhim kuajve”, (f. 100); “Kam hedhur mbi shpinë/ një lum trazavcaç/ ca të qeshura të pafajshme/ fëmijërinë time krejt lakuriq”, (f. 148); “Nuk di pse kisha aq shumë ftohtë/ Nga ato të qeshura që mbi shpinë/ Më derdheshin si gurë”, (f. 151); “Guri mbi shpinë/ Nuk është më i rëndë/ Ai është bërë pjesë e imja”, (f. 175); “Lërmani gurin mbi shpinë/ Nuk ka rëndësi/ Vetëm të mos bëjë gjithë jetën/ Të njëjtën rrugë”, (po aty, f. 175); “Vërmëni po deshët mbi shpinë/ Edhe globin”, (po ashtu, f. 175), etj.
Kurse në anën tjetër refreni “mbi supe” e ka sforcuar edhe më shumë “simbiozën” si dukuri e bashkëjetesës së këtyre dy nocioneve metaforike: “Dhe kjo ditë e ftohtë/ Hedhur mbi supet e mi/ Si një xhaketë heshtjeje”, (f. 12); “Veshur me buzëqeshje/ sikur mbi supe/ të kishe hedhur/ pelerinën e argjendtë të hënës”, (f. 15); “Mbi supet tanë të brishtë/ bije breshër fjalësh të ashpra/ shkruar/ nga duar të pasigurta analfabetësh/ kultura e dyshimtë e të cilëve/ prezanton qytetin/ dhe vendin tim të sfilitur”, (f. 35); “Hëna/ vdes/ mbi shkëmbinjtë e dhimbjes/ si fytyra/ e trishtuar e gruas/ mbi supet katror të burrit”, (f. 41); “Diku/ në një skaj të botës/ një femër e vetmuar/ me pelerinën e heshtjes/ mbi supe/ laget në lot”, (f. 44); “Një erë e çmendur/ i rrëmben në vorbullën e egër/ dhe i shpërndan/ mbi supet e zhveshur të botës”, (f. 59); “nga mungesa e puthjes/ krejt të bardha/ ku mbi supe/ si xhaketë e vjetër/ do të na varet pleqëria”, (f. 61); “pluhuri i ëndrrave/ shpërndahet mbi supet tanë”, (f. 80); “Mbi supet e tyre/ lëvrijnë vrapimet”, (f. 100); “Me çfarë brenge/ e mbaj mbi supe këtë thes të vjetër”, (f. 118); “Të gjithë nxitojnë/ Me nga një rrugë mbi supe/ Dhe shumë fytyra/ sa shumë fytyra”, (f. 127); “Emrat e djemve shqiptarë/ që mbajnë mbi supe/ Historinë dhe të vërtetat e mëdha”, (f. 130); “Dhe të mbanin mbi supe/ Peshën e vështrimeve të djemve të huaj”, (f. 137); “Ti më hodhe dorën mbi supe”, (f. 143); “Me këngët të varur mbi supe/ Si flokë të thinjur nga ngrica e brengës”, (f. 155); “Më mirë të mbaj një det mbi supe”, (f. 171), etj. etj, dhe pa i llogaritur nocionet negative që lidhen me “pas”, kanë bërë për të kuptuar se autori “simbiozën si refren lirik”, e ka ndërtuar duke u mbështetur edhe në aspektin fiziologjik të ndërtimit të trupit ku “shpina” e “supet” bashkërendojnë njëra me tjetrën, ashtu sikurse edhe nocionet letrare që i kemi theksuar, alternojnë njëra nga tjetra.
Jo vetëm aspektin e “simbiozës”, por edhe të imagjinatës poetike, Vasil Tabaku i ka sendërtuar si vlera letrare me një estetikë të përpunuar, por lirikat e këtij libri mbeten përsëri: jeta, hallet, përpjekja dhe triumfi i tij. Prandaj mund të shprehemi se Vasil Tabaku ka luftuar prandaj ka fituar, ai ka punuar prandaj ka edhe rezultate. Janë disa nga këto veçori pse themi se në mes poezisë dhe autorit (në rastin konkret), nuk ka vija dalluese. Dalluese mund të jetë jeta reale e autorit dhe përbërja e tij si qenie njerëzore në njërën anë, kurse në anën tjetër është poezia e cila i takon imagjinares, fantazmës që në mënyrë estetike është sajuar si një krijim i mirë lirik për të portretizuar më mirë vetën, në kohë pasi siç shprehet ai “Ecjes sime/ i paskan vënë pranga”, (f. 70), përkatësisht poetin në hapësirë siç duket nga poezia “ECJE”:

Rrugët
ende nuk mund të rrugëtohen
megjithatë
unë jam nisur...
Tani për tani
jam tepër i zënë me punë
ndaj
nuk mund të vrapoj
pas... lavdisë

Pikërisht tani
më duhet të hap
një tjetër rrugë...

Faqe: 66.

 

 PORTRETET E NJËJTËSUARA:

Por, në mes karakterit qytetar dhe karakterit artistik që lexohet në poezi nuk ka aq dallime. Këtu kemi të bëjmë me një tip krijuesi që ka portretizuar me sukses jetën dhe botën e tij, ka përshkruar ngjarje dhe rrethana shoqërore e politike me mjaftë saktësi që për njohësit e rrethanave në Shqipëri nuk është zor për t’i dalluar vitet, kohërat dhe figurat artistike me të cilat e ndërton ai poezinë: “Shqipëri/ dhimbje e dimërt/ e shpirtit tim/ Dimërzuar dimërisht/ hesht/ në cep të shekullit të ri/ Nëpër zërin tim/ rrokullisen gurë/ si tragjedi të ngurtësuara/ nën një qiell klithmash...”, (poezia ”TRAGJEDI TË NGURTËSUARA”, f. 73).
Gjithsesi protagonisti kryesor mbetet vet poeti. Nga këto vlera dalluese mund të shprehemi se Vasil Tabaku ka bërë një përparim të dukshëm në mendimin poetik, në gjetjen figurative dhe e ka avancuar edhe më tej mendimin filozofik, botën e brendshme, konceptin lirik dhe në aspektin estetik ka nxjerr një poezi për lakminë e Zotit.

 

 TË DUASH SHQIPËRINË:

 Vasil Tabaku në jetë është person që komunikon, reagon, arsyeton dhe që mëson nga përvojat e të tjerëve. Këto fenomene i ndeshim edhe në poezinë e tij, ai është bashkëbisedues, jo rrallë temperament dhe gjithmonë i papajtueshëm me të keqën dhe me të shëmtuarën, elemente këto që e plotësojnë edhe më tej këtë poezi të cilën e ka skalitur me kujdes duke u shndërruar në një figurë emblematike, si përfaqësues dinjitoz i krijuesit që e do atdheun, që sakrifikon shumë për të ardhmen e tij, madje që mund të flijohet sa herë që i do nevoja siç mund të kuptohet nga këto dy vargje të një poezie më të gjatë: “Puth dhimbjen tënde SHQIPËRI/ dhe nisem drejt teje...”, (f. 77). Ky motiv, përkatësisht dhimbja dhe krenaria për Shqipërinë, përpunohet ku më shumë e ku më pakë edhe te poezitë: “TRAGJEDI TË NGURTËSUARA”, (f. 73); “PUTH DHIMBJEN TËNDE SHQIPËRI” (f. 76); “EPOSI SHQIPTAR”, (f. 129), dhe pak a shumë edhe tek poezia “REALITET SHQIPTAR”, (f. 180).

 

 TË DUASH FAMILJEN:

 Të jesh poet do të thotë të duash familjen, gruan, fëmijët, prindërit. Mbase familja është burimi i frymëzimit, një gurrë e pashtershme, ku poeti kthehet e bie në gjunjë për të thithur motivin, për t’i gjetur idetë e fshehura në gjirin familjar. Në të kundërtën mund të thuhet se gratë dhe fëmijët e poetëve janë me fat, pasi portreti i tyre shkëlqen nëpër lirika poetike, ashtu siç mund të lexohen edhe në këtë vëllim poetik.
Në këtë pikë Vasil Tabaku e ka kryer borxhin, nëse mund të thuhet se ai ka pasur një gjë të tillë ndaj dikujt, po më shumë ndaj familjes, veçmas ndaj gruas që e ka mbarësuar me fëmijë dhe që është kujdesur të mos ia trazoj lirikat. Si shpërblim poeti i kthen asaj (Resmës) me dhjetëra e dhjetëra vargje lirike dhe ia kushton edhe poezinë “ME Ç’DHIMBJE TË DUA”, (f. 8), ndërsa lirika ballore “SHËN VALENTINI...”, (f. 5), hap siparin e këtij libri me përkushtimin vajzave “Jonides dhe Renatos” që mbetet një përfaqësuese e thuktë e një lirike moderne e cila për kah përmbajtja shtrinë krahët e përqaf tërë hapësirën gjeografike të dhembjes dhe etnisë. E një niveli artistik dhe motivor mund të llogaritet edhe poezia “VARRI I NËNËS”, (f. 88), që ka një ndjeshmëri dhe mall të pazakontë.

 

 LIRIKAT POETIKE:

 Lirikat poetike, ose poezitë me motiv dashurie i ndeshim kudo, në secilën poezi dhe gati në secilin varg. Libri si tërësi organike është lirikë më vete, kudo ka ndjenjë dashurie, erë luleje, fluturim zogu, dhe shpresë për fitore. Me këtë rast, vetëm sa për ilustrim po citojmë disa vargje të shkëputura nga poezi të ndryshme në të cilat dëshmohet se poeti e ka ndërtuar lirikën e dashurisë me mjaftë kujdes dhe me një brishtësi specifike: “Ndërsa ndër duar/ Mbaj një lule/ Më dukët sikur/ të mbaj ty”, (f. 13); “Ti je frymë e puthjes/ Dritë e shikimit/ Mbi fytyrën e ditës/ që po ikën”, (f. 27); “Pres të zgjohen/ Ëndrrat/ e një nate nudo”, (f. 28); “frynë erë/ shkunden dashurit/ dhe bien farërat e luleve/ sikur të ishin lot”, (f. 48); “Pëllumbat e gjinjve fërfëritës/ qajnë/ nga mungesa e dashurisë”, (f. 53); “Këngët/ janë shndërruar në sy/ përmbytur në dashuri”, (f. 78); “dashuritë e dikurshme/ janë bërë heshtja ime e blertë”, (f. 115); “dhe rrugën/ ta shtroja me cicërima zogjsh/ bulevard shndritës për dashurinë”, (f. 151); “Poshtë urave madhështore/ Dashuri të vogla/ Puthje vajzash të rastësishme”, (f. 167), etj. Megjithatë, për shumë arsye, po më shumë për motivin interesant e shohë të udhës që këtë motiv ta ilustroj me pjesën e parë të poemës e vënë në fillim që duket si tabelë rrëfyese për motivin lirik që do ta përshkon librin si tërësi.

 

Gazeta "KOSOVA SOT", Prishtinë, 30. 03. 2013, faqe 33.

Besim Muhadri: POEZIA SI AKT I QËNDRESËS...

Dr. sc. Besim MUHADRI:

POEZIA SI AKT I QËNDRESËS
DHE I PËRKUSHTIMIT ATDHETAR

Në vend të parathënies

Poezia e Brahim Avdylit erdhi në një kohë kur në artin poetik të Kosovës kishin shpërthyer edhe një numër krijuesish të talentuar, si Basri Çapriqi, Tahir Desku, Sali Bashota, Abdullah Konushevci, Milazim Krasniqi etj., të cilët sot janë bërë emra të shquar të letërsisë së gjithmbarshme shqiptare, jo vetëm si poet, por edhe si studiues dhe historianë letërsie.

Ndonëse që në moshën e hershme të rinisë i mërguar larg vendlindjes, larg atdheut, poeti Brahim Avdyli asnjëherë s’pushoi së krijuari dhe së vepruari si poet dhe si atdhetar. Në poezinë e tij, jo rrallë, ndihet pesha e mungesës së atdheut. Ai është i ngërthyer nga malli, dhimbja, por edhe vetmia dhe kujtesa që përshkohet nga një shqetësim përmanent, i cili më pas shkrihet në artin poetik të këtij poeti. Shpirti dhe mendja e poetit të mërguar, është e lidhur fort në idealin e çlirimit të atdheut dhe të bashkimit të trojeve shqiptare, të ndara padrejtësisht nga fuqitë e mëdha në fillim të shekullit të kaluar (XX).

I preokupuar vazhdimisht me këtë çështje, nuk është çudi se në pjesën dërrmuese të krijimeve të këtij poeti dominon tema e madhe e Atdheut, tema e mungesës së lirisë dhe tema e çlirimit. Poezia e Avdylit na del edhe si një poezi kushtrim, një poezi në të cilën dominon ideja e atdhetarizmës, ku sublimon ideali i lartë për një atdhe pa ndarje, në të cilën shqiptari do të jetonte me dinjitet të panëpërkëmbur në tokën e tij të mohuar.

Mërzia e këngës së shkruar larg atdheut

Sa të thjeshta, aq edhe komplekse, vargjet që ndërtojnë poezinë e Brahim Avdylit brenda vetes bartin një mesazh të fuqishëm poetik dhe atdhetar. Thjeshtësia dhe kompleksiteti i vargut të këtij poeti vërehet që në poezinë e parë me titull Opingave të mia, e cila i paraprinë librit të tij të parë “Nën hijen e Alpeve”. Poeti nuk mërzitet për atë që do të thonë poetët më me përvojë për këto vargje, të cilave “u vjen erë djerse e balte”, sepse ata, siç thotë ai “le të kërkojnë nëpër libra fjalë të mëdha”. Pra, siç shihet, kjo poezi shpalos “programin poetik” të Brahim Avdylit, i cili e merrr frymëzimin nga thjeshtësia dhe nga dlirësia e maleve të vendlindjes, përkatësisht nga Alpet e bukurua shqiptare, rrëzë të cilave shtrihet vendlindja e poetit. Këtu shihet ndikimi i poetit të Devollit, apo i “poetit të tokës”, siç është vlerësuar nga kritika letrare Dritëro Agolli. Ashtu si Agolli që “merrte me vete baltën e Devollit që ta sillte në Lidhjen e Shkrimtarëve”, ashtu edhe Brahim Avdyli merr me vete erën e djersës së punës dhe të baltës së Alpeve, për ta futur në poezinë e tij, sepse ai ishte i bindur se kjo do ta shpiente drejt suksesit, drejt cakut që synonte. Kjo do të thotë se poezia e Avdylit është një poezi e krijuar nga forca e tij origjinale krijuese.

Autenticiteti krijues e këtij poeti bën që vargu i tij të tingëllojë bukur, thjesht dhe shqip:

 le të na pranojë kjo tokë

    ku hapin e lëshojmë pa drojë
    me estetikën tonë kryeneçe

shprehet poeti, pa çarë kokën nëse do ta pranonin apo jo poetët e tjerë pararendës.

Shqetësimi poetik i Brahim Avdylit është permanent. Vargu i tij tejet komunikues, është një varg i brumosur nga një figuracion i qëlluar poetik, në të cilin fshihet metafora e kërkimit të lirisë dhe ajo e çlirimit të tokës së tij, e kësaj pjese të gjakut të tij. Vargjet poetike të Brahim Avdylit, që nga libri i tij i parë, janë vargje që tingëllojnë qartë dhe që kanë mesazh dhe “mision” të caktuar: Atë të komunikimit me masën për të cilën shkruan. Poeti nga vargjet e tij kërkon trasnparencë. Kjo kërkesë nga krijuesi i tyre na del edhe si lutje që duhet të “zbatohet”:

 A mund të komunikoni gjë me njerëzit

    unë dhe koha ju gjymtojmë ngapak –
    pjesët e copëtuara veç unë ua shoh

Për poetin vargjet “të cilave vetëm ai ua njeh pjesët e gjymtuara” janë torzo e shpirtit të tij, të cilat, si të tilla, e lëndojnë në shpirt, ngase nuk mundet t’ua falë bukurinë, për shkak të së vërtetës së hidhur, për shkak të një realiteti të njohur kohor, shoqëror e historik:

  Kështu siç ju shoh

     vetëm mua më lëndoni në shpirt
     pse s’ua fala bukurinë –
      e vërteta është e hidhur si vetë ju!

Në poezinë e Brahim Avdyli haset pikëllimi, përpjekja, vetmia dhe harrimi:

 Faqeve të biblës së re

    harrimi pikturon fytyrën

 mendimet rrjetë marimangash

    bardhësitë dergjen në vetmi

Poeti, në këtë rast është një vrojtues i përkushtuar i asaj që ngjan në brengën e kombit të tij, të shtërnguar si asnjëherë më parë nga prangat e ndryshkura të mesjetës. Kjo e bën poetin më të shqetësuar, me këmbëngulës në kërkimin e rrugëve që të shpiejnë kah liria e atdheut. Por nëpër këto rrugë ka vështirësi dhe pengesa që trupit të atdheut i bëhen gangrenë. Poeti i kthehet historisë, në të cilën fshihen tragjeditë e mëdha që vazhdojnë të përseriten në formë legjendash.

Në trupin e atdheut të poetit gangrena bën kërdinë. Lëndinat e lotëve rriten nëpër shekuj, derisa gjaku ynë mori botën në sy. Shpërngulja dhe braktisja e atdheut është një shenjë që tregon për tragjeditë që kishin pllakosur vendin e mbushur erozion. E gjithë kjo kishte ardhur për shkak të rënies në robëri të gjatë, qindravjeçare. Poeti është i vetëdijshëm për këtë, ndërsa koha kur ai “rrëfente” për këtë tragjedi ishte në kulmin e shtypjes. Poezia që trajton këtë temë (Përtej malesh), është një poezi e shkruar në vitin 1980, vetëm pak kohë para demonstratave të vitit 1981, të cilat siç dihet shënuan një kthesë të fuqishme në historinë më të re të shqiptarëve që në atë kohë jetonin nën ombrellën shtypëse të perandorisë jugosllave. Në këtë poezi vërehet guximi intelektual dhe krijues i një njëzet-vjeçari. Shfaqja me kaq vrull dhe guxim të papërmbajtur ishte një shenjë që në letrat tona po shfaqej një krijues që nuk do të ndalej, i cili në letërsinë tonë do të shënonte kthesa.

“Poezia e Brahim Avdylit, në radhë të parë, imponohet si poezi që sintetizon një përvojë të poezisë së përparshme, dhe, këtë arrin t’ia nënshtrojë individualitetit të vet prej krijuesi, sa nga ajo të nxjerrë një dimension të ri, përmasën e aktualitetit poetik”[1], do të shkruhej në kritikën e kohës, në kohën kur poeti ende nuk kishte dalë me libër, por që ishte prezent vazhdimisht nëpër faqet e periodikut letrar të asaj kohe.

Në këto kohë poeti shkruante dhe prekte atdheun nga larg. Si kurbetçar që ishte, ai e kishte të vështirë t’i shpëtonte mungesës së atdheut, qoftë edhe të robëruar. Kjo vetmi dhe mërzi, gati të shndërruar në klithmë mosdurimi, reflektohet edhe në poezi:

 zgjas duart të të mbërrij –

    gishtave të mi
    pikon vetmia
   heshtja vret fjalën e pathënë mbi buzë-

Larg atdheut poeti digjet dhe fiket si qiriu. Dielli në dhe të huaj ishte i akullt. Poeti i ri tashmë po përballej me të vërtetën e hidhur. Atë që e kishte mësuar dikur në literaturë, tani po e shijonte në shpirt e trup:

  ka diell në botë

    që ndrit e nuk të nxen...

Këto vargje të përngjajnë në një klithmë të dhimbshme që jehon e nuk dëgjohet, në rrugën “që të merr e nuk të kthen”. Megjithatë, rrugëtimi i poetit vazhdon. Forca e thirrjes së vendlindjes është më e fuqishme se sa forca e ndalesës së gjatë. Poeti kthehet në atdhe, në tokën “me plis të bardhë”, ashtu si heronjtë e baladave të moçme, që të ngjitet shkallëve të gjakut, me historinë e fjalës së kuqe dhe baladën e dashurisë së zhuritur.

Poezia e librit të parë poetik të Brahim Avdylit, “Nën hijen e Alpeve”, është një poezi plot mërzi kënge që shkruhet nga largësia. Në këtë mërzi largësie, të quajtur mërgim, poeti krijon vargje që të kujtojnë një poet në formim. Edhe pse të shkruara me zjarrin djaloshar të poetit të mërguar, ato janë vargje plot estetikë dhe meditacion poetik, që e bëjnë një poezi të qëndrueshme për kohën dhe reflektuese edhe për kohët që do të vijnë. Ndërkaq, libri i parë u mirëprit edhe nga ana e kritikës letrare. Njëri nga kritikët dhe bashkëkohësit e poetit, Milazim Krasniqi, në mes tjerash do të shkruajë: “Poezia e Brahim Avdylit më shumë është projektim i realitetit të jetuar, reagim gati spontan i tij si subjekt krijues ndaj gjendjes e situatave jetësore ekzistenciale sesa kërkim pas formave të realizimit të objektit të imagjinuar në tekstin poetik e karakterizon një notë e theksuar subjektive personale, por edhe një lirizëm efektiv, i cili e faktorizon unitetin ideo-stilistik të tekstit si tërësi”.[2]

Buka e kuqe dhe brumi i lirisë

“Brumi i lirisë” është titulli i poemës në të cilën poeti shkruan kundër dhunës, politikës hegjemoniste dhe diskriminuese të Serbisë. Me një fjalë, kundër terrorit shtetëror dhe krimeve të pafalshme të Jugosllavisë që ushtronte mbi popullin shqiptar. Aspak nuk janë të rastësishme edhe fjalët dedikuese, në të cilat poeti thotë se ia kushtoj të gjithë atyre që u sakrifikuan dhe u flijuan në altarin e lirisë.

Në vragjet e kësaj poeme, ashtu sikurse edhe në vargjet e shumë krijimeve të tjera të këtij autori ndihet pesha e vuajtjeve gjatë atyre ditëve të rënda që ranë pamëshirsshëm mbi shqiptarët e pambrojtur, tek të cilët sa vinte e rritej revolta e mosdurimit dhe vetëdija për të hequr zgjedhën e robërisë së gjatë:

  Helmi i tyre
      terapi e pazkontë-

  sa shumë ta shtuan dozën

     në palcën e durimit
     rezistenca, qëndresa të rritej

Poeti, Kosovën, në brumin e ditëve të të cilës shtrigat vjellin helmin e urrejtjes, e koncepton si një “bimë që s’vyshket” dhe një “trung që s’thahet” apo edhe një “fjalë e pathënë gjer në fund”. Në trupin e atdheut poeti sheh plagë të panumërta dhe dhembje kënge . Poema “Brumi i lirisë” është një sintezë e fuqishme e një kohe, nëpër të cilën vërtitet fati i atdheut të poetit dhe i njerëzve të ndrydhur të tij. Ajo është një reprodukim real i gjendjes në Kosovën e viteve nëntëdhjetë të shekullit XX, të arritur gati në zgripcin e zhbërjes së saj.

Për poetin si një vrojtues besnik i atyre ngjarjeve, por edhe si një luftëtar i denjë i kauzës kombëtare “Kosova e thotë fjalën /pa iu dridhur buza/ dhe vdes/ te këmbët e mendimit të vet/ si para lterit”. Ndërsa të gjithë ata që ranë në altarin e lirisë - shkrinë ngjyrën e gjakut me brumin e ditëve që po vijnë, që të gatuajnë me tërë qenien Bukën e Kuqe të Lirisë.

Refleksioni i shpresës së rizgjimit kombëtar

Në vitin 1992 Brahim Avdyli botoi vëllimin poetik me titull “Kur zgjohet Dodona”[3], një libër që vjen pothujase dhjetë vjet pas botimit të librit të parë. Ndonëse ishte shkruar shumë më herët dhe ofruar për botim po ashtu shumë vite më parë, ai arriti të shohë dritën e botimit vetëm në këtë vit, kur në skenën kombëtare dhe ata ndërkombëtare kishin ndryshuar shumë gjëra. Muri i Berlinit tashmë kishte rënë, por kishte rënë edhe regjimi komunist në Shqipëri. Federata jugosllave po ashtu kishte filluar të zhbëhej, ndërsa në hapësirën e kësaj perandorie, të quajtur edhe si burg i madh kombesh, kishin filluar luftërat. Autonomia e Kosovës po ashtu ishte suprimuar, ndërsa vendi kishte rënë në një shtypje dhe pushtim klasik të Serbisë dhe regjimit kriminal të Millosheviqit.

Ndonëse poezitë ishin shkruar vite më parë dhe për shkak të arsyeve subjektive libri nuk ishte botuar, shihet se poezitë e këtij libri janë të përshkuara nga sekëlldia e mërzisë dhe e mallit për atdheun. Poeti ende është larg atdheut dhe në vargun e tij gjithmonë mungon apo mbetet diçka e pathënë. Ai tashmë kishte zgjedhur të shkruante për një diçka që i kujtonte historinë e harruar dhe të nëpërkëmbur siç ishte Dodona. Për këtë qendër të rëndësishme kulti, ndër më të vjetrat e pellazgëve, e shkatrruar dhe e humbur gjurmësh me shekuj të tërë, për të cilën kishin shkruar shumë autorë të lashtë, që nga antikiteti e këndej. Brahim Avdyli i kthehet kësaj teme të madhe, e cila mund të konceptohet edhe si tema e rizgjimit të kujtesës sonë historike. Tema e Dodonës dhe e zgjimit të saj nga legjendat e mbuluara nga pluhuri i harresës, është një nga temat rrallë të trajtuara në atë kohë, prandaj Brahim Avdyli mund të konsiderohet ndër të parët që trajtoi këtë temë, apo i cili iu rikthye trajtimit të saj. Kthimi në temën e zgjimit të Dodonës, ngërthen në vete rikthimin në tema me rëndësi në një kohë relevante të historisë sonë.

Përmes metaforës së zgjimit të Dodonës, poeti shpërfaq simbolikën e lirisë së humbur dhe atdheut të nëpërkëmbur. Poezitë e vëllimit poetik “Kur zgjohet Dodona” janë poezi që të ngjallin asociacione të larmishme artistike. Trajtimi i temave të veçanta, përzgjedhja e figuracionit poetik si dhe guximi prej poeti tashmë të formuar, janë elemente që shoqërojnë në vazhdimsi poezitë e këtij vëllimi. Poeti është në kërkim të asaj që është zhdukur dhuntisht nga të tjerët, për të fshehur një të vërtetë të madhe, siç është përcaktimi i etnogjenezës së shqiptarëve:

Që shtatë shekuj shtoj e heq

    Të njëjtën Dhembje, Shpresë

Apo:

    Bota! Fjalë absurde bota!
    Shpeshherë më doli si dredhë për ty

Dhe pyet:

    Athua
    pas sa dredhash do të dalësh në dritë

 

Poeti është në kërkim të asaj që ishte zhdukur, që ia kishin marrë, grabitur pa të drejtë. Këmbëngultësia e poetit që të gjejë dhe të shfaqë në siperfaqe atë që ishte zhdukur me shekuj, është një përpjekje sizifi, në një kohë kur ndrydhej mendimi. Zbulesa poetike e Avdylit është më tepër se një dilemë dhe thirrje për të ecur në rrugën e pandalur të kërkimit të lirisë së humbur. Të rikthimit dhe të bashkimit të tokave të ndara shqiptare nga fuqitë e mëdha. Plaga e ndarjes dhe e zhbërjes së atdheut fshihet edhe brenda metaforës së quajtur Zgjimi i Dodonës, me zhdukjen e së cilës, njerëzit ndërruan emra, kahet dhe ëndrrat:

 

  Fryen rrugëve të Dodonës

     erë e marrë,
     baltë e dhe hodhi mbi lulkuqe

 

Dodona është shpresa dhe dhimbja e poetit. Është pikëllimi i madh dhe humbja e dinjitetit kombëtar për shekuj me radhë:

 

 Njerëzit

    iknin nga qyteti
    njerëzit vdisnin të vetmuar

  Urat e gurit

     përditë ngapak i shembeshin në gji
    nën karvanet e dhembjes...

 

Poezia “Kur zgjohet Dodona” është shkruar në vitin 1978, në njëqindvjetorin e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Në këtë kohë poeti ishte vetëm 18-vjeçar. Poezia e tij, si për nga tematika, formulimi i saj artistik, por edhe për nga mesazhi i qartë që bartë me vete është një poezi që të kujton se është shkruar nga dora e një poeti me përvojë krijuese e jetësore, sado që poeti ende ishte në fazën e parë të krijimtarisë. Vetë tema të cilën e zgjedh për trajtim, flet për një diçka të humbur që moti, e cila po zgjohej. Po ripërtrihej. A s’ishte Lidhja Shqiptare e Prizrenit një zgjim i vetëdijes së fjetur të shqiptarëve, një Dodonë e zgjuar dhe e shpluar nga thellësia e shekujve. 100-vjetori i kujtimit të kësaj ngjarje, ishte një tjetër zgjim i shqiptarëve të Kosovës, që u pasua nga kërkesat e tyre për liri, vetëvendosje dhe pavarësi.

Rikthimi në fillimin e një kënge

Brahim Avdyli vazhdmisht është në kërkim të lirisë. Klithjet e tij, qoftë “në mesnatë” apo edhe në pikë të ditës, janë klithje që kanë kuptim. Mesazhi i tyre është një mesazh i bukur, një mesazh për brezat. Poeti, shpesh i dëshpëruar, pi kupën e hidhur të vetmisë. Vetmia atë e bren si një erozion tronditës. Dhe në mes kësaj vetmie tronditëse, i kthehet poezisë, ashtu si i dehuri që i kthehet gotës së ngushëllimit:

  I zemëruar kthehem te ti, poezi

    Se gjëra të ëmbla
    Të t’i dhuroj s’kam

I rënë gati në dëshpërim, poeti mezi arrin të përballojë aktin e quajtur krijim. Poezia e tij sikur ngarkohet me bagazhin e një krijimi dëshpërimi, që i vjen në momentin kur ai mendon se pak kishte bërë për vendin, për tokën e tij. Këtë mesazh kanë edhe vargjet:

 Kurrë s’thamë tërë atë që u desh

    kurrë s’e mbrojtëm tërë atë që u tha

Ndërkaq, shprehja metaforike:

     Lisat e mendimeve të mia
     Po i shkundin gjethet e iluzioneve të zverdhura

 

shpërfaq trishtimin e poetit para realitetit jetësor e kohor. I ngopur nga mungesa fizike e atdheut, i ndrydhur diku në skutet e vetmisë e të dhimbjes, poeti mbushet trishtim. Në mes këtij trishtimi, atje në vetminë e të mërguarit, dhembja bëhet edhe me madhe, atëherë kur poetit i vriten vëllezërit, frymëzuesit e idealit të tij: Jusuf e Bardhosh Gërvalla dhe Kadri Zeka, të cilët siç dihet u vranë në acarin e natës së 17 janarit të vitit 1982. Vargjet që poeti shkruan për këtë tragjedi shqiptare, të vrasjes së tre patriotëve në zë, janë vargje që të kujtojnë humbjen e kolosëve të mëdhenj. Edhe kjo poezi, e shkruar në një kohë të caktuar, të kujton guximin intelektual, por edhe përkushtimin atdhetar të poetit, që mund t’i kushtonte edhe me eleminim fizik.

Por, pa dyshim, një nga krijimet më relevante të Brahim Avdylit është edhe poema Pasqyrë përgjakur, që ngërthen në vete shpirtin e poetit, të shpërndarë në njëmijë letrat dërguar atdheut. Në kohën kur Kosova digjej “për një fitil drite”, poema në fjalë është edhe një rikthim në fillimin e një kënge; në fillimin e një tragjedie, të një dhembje dhe të një plage.

 

  Një copë bukë e një bratwurst

    Një kafshore e një mendim
    Një kafshore dhe një dhembje më shumë
   Një dhembje e një det hapsire
   As ta përtyp as ta vjell
   Dhembjen e pafund!?

 

Shtrohet pyetja: Pse e tërë kjo dhembje, kjo vetmi dhe e tërë kjo ndrydhje shpirtërore e poetit. Poezia e Avdylit sikur lëngon pashërueshëm në shtratin e dhembjes dhe të vetmisë individuale, por në tërë këtë vetmi fshihet edhe dhembja dhe vetmia kolektive. Fati i poetit është i lidhur me fatin e mërgimtarit shqiptar që bredh nëpër botë për një kafshore buke, të cilën siç e thotë, s’e lënë ta përtypë. Fati i poetit është një fat i pazgjidhur, një nyje e lidhur që kërkon vazhdimisht zgjidhjen e saj. Poeti është kërkues i gjetjes së kësaj zgjidhjeje që i thonë LIRI. Dhe klithma :

 

 O burra ,

     E çka mbeti tjetër pos për të vdekur për liri

 

është një klithmë jo vetëm personale e tij. Sepse liria është synim i përhershëm edhe i kolektivitetit dhe ajo ndihet në tërë poezinë e këtij poeti, që mund të cilësohet edhe si poet i lirisë apo poet i klithmave për liri.

Poezia e Brahim Avdylit i kthehet edhe të kaluarës. Jo rrallë ajo është edhe një përkujtimore, e cila troket tingëllueshëm në kujtesën historike. Poema “Bisedë me nëntorin”, është një sintezë e fuqishme e rrjedhës sonë historike. I asaj që ka ndodhur dhe i asaj që do të ndodhë. Poeti kujton nëntorin e parë, atë të ardhjes së Skënderbeut në Krujë dhe të bashkimit të shqiptarëve në luftë kundër pushtuesve:

 

  Ti qindra herë na erdhe

     por ne s’korrnim pos zhgënjimin
    fletëve tua të vyshkura,
    Ndaj s’të numëronim

Apo

     Ne ishim ata pipa
    Që nga trungu i shekujve të prisnim
    Gjithmonë me rrema të thyer

Është një poemë sintezë, siç e thamë edhe më lart, e historisë shqiptare, i asaj të resë dhe të vjetrës. Nëntori i parë për poetin erdhi “mbi shpatën e zhveshur të rrezeve të kuqe”. Herën e dytë ai “erdhi i ngutshëm”, sepse sipas poetit “spatëm kohë t’i mbledhim të gjitha cuklat e jetës”.

Arsyen e kësaj “ngutje” të ardhjes dhe të pranimit kështu të këtij nëntori, që nënkupton shpalljen e pavarësisë së gjysmës së Shqipërisë, poeti e sheh te rreziku që i kanosej vendi për zhbërje. Prandaj ai erdhi ashtu, sepse:

  Duhej të ngrehnim kasollën e së nesërmes

     Sa për të pasur vend
     Për sofrën e dashurisë
     E djep
    Të rilindeshim sërish.

Nëntorët e tjerë, ata që s’i numëron, në poemën e Avdylit janë nëntorë që vijnë me dy fytyra. Ata të cilët nuk kanë rëndësi, sepse nëntori i vërtetë, i treti, për poetin do të jetë ai i cili do të sjellë aktin e shumëpritur - aktin e ribashkimit të trojeve të ndara padrejtësisht. Akt të cilin poeti e paralajmëron që në krijimin e tij të pagëzuar “Zgjimi i Dodonës”:

 E kur të të sjellim të denjë

    Me kurorën e rrezeve
    Nëntor i tretë do të jesh

Kështu shpreson poeti, shpirti i të cilit zhuritet larg atdheut. Madje në këtë zhuritje, ai i drejtohet Kosovës:

“Mjer ai që vdes pa lirinë tënde!”

 

Që është një varg, i cili tregon përmasën e përkushtimit atdhetar të Brahim Avdylit:

  Heu larg teje Kosovë

    Zemra digjet si ashka mbi gur
    Mjer ai që i largohet hijes së lisave tu
    Që s’e ndien erën e barit tënd
    Që s’di për buzëqeshjet e rralla
    Të hënës mbi mal,
    E që s’e mat dheun
    Me trupin, me këmbën me gjakun e vet
     Mjer ai që vdes pa lirinë tënde

 

Këto vargje të Brahim Avdylit, të shkruara me loçkën e zemrës, të kujtojnë një poet që poezinë e ka vokacion të vetin shpirtëror, përmes së cilës shprazë ndjenjën e zemërmit, përkushtimit dhe të kushtrimit. Brahim Avdyli është një poet që nuk mund të heshtë para mesjetës së vonuar, që do të thotë para paradokseve kohore dhe historike, të cilat janë një gangrenë e pashërueshme për popullin dhe atdheun e tij. Kuajt e hazdisur të mesjetës rrapëllojnë me patkonjtë e tyre të rëndë. Ata vijnë në tokën e poetit dhe shkelin rëndë-rëndë, ashtu si vetë robëria. Ata në poezinë e këtij poeti simbolizojnë të keqen, dhunën: policinë serbe. Prandaj poeti tëreq vëretjen:

Kujdes po vijnë!

 

Poezia e Brahim Avdylit mban vulën e një poeti me koncept të formuar dhe të veçantë, që e dallon gjithsesi nga poetët e brezit të tij. Ndonëse i ndikuar nganjëherë nga poetët e tij të preferuar, ai asnjëherë nuk është mbetur rob i ndikimeve, sepse rruga krijuese dhe ajo e formimit të tij si poet ka qenë një rrugë krejtësisht tjetër nga ajo e pararendësve të tij.

Duhet të themi se poezia e Brahim Avdylit në tërësi, prandaj edhe kjo e këtyre katër librave, në veçanti është një poezi e brumosur me ndjenjën e të shkruarit larg atdheut. Pesha e mallit dhe e dashurisë për atdhe për këtë poet të talentuar janë akte të një drame të dhimbjes e të qëndresës artistike të shkrirë në shiritin e artit poetik që mban vulën e një poeti e të një atdhetari të dëshmuar, të lidhur fort me fatin e atdheut e të kombit.

Gjakovë, 28 nëntor 2008.


Marrë nga www.brahimavdyli.ch

Ismet Krasniqi: KENDVESHTRIME KULTURORE

 

Nga Prend BUZHALA, recensent

Dëshmia për vlerat kulturore
 ...
Si ligjëron kultura, si frymon ajo në këto kohë? Këtë përgjigje na e jep Ismet Krasniqi nëpërmes librit të tij “Këndvështrime kulturore”. Këndvështrime kulturore të Ismet Krasniqit tashmë janë bërë fakt dhe dëshmi e mesit tonë. Ato janë të nduarnduarta; që nga kronika e vështrimi e deri te recensioni, që nga kronika e gjallë e kohës e deri te një intervistë me vlerë. Në të vërtetë, Ismet Krasniqi strukturon librat e tij dokumentarë, publicistikë e shkoqitës në mënyrën e tij karakteristike: ai dëshiron që me çdo kusht dëshmia të jetë ajo që flet me gjuhën e fakteve, kurse pas i vjen një vështrim, kumtesë a intervistë që shkoqit më tutje faktin kulturor (një libër, një shfaqje teatrore, një ekspozitë, një manifestim, një festival, një bibliotekë, arkiv etj).
Se epika sjell vlera të veçanta dhe zë kryet e vendit me vlerat monumentale që traditës sonë e të krijimtarisë sonë përgjithësisht, Ismet Krasniqi këtë dëshiron të na e dëshmojë përmes ngjarjeve ndërkombëtare që kanë të bëjnë me epikën tonë, sikundër e ka zgjedhë trajtën e intervistës dhe njeriun adekuat që njeh këto vlera dhe që i popullarizon, përhap dhe studion me devocion këto vlera, sikundër është dr. Prof. Zymer Neziri, me të cilin, ndër vite, ka zhvilluar disa intervista. Së këndejmi, shpalosen edhe probleme të ndryshme, si dhe prurje të reja nëpër festivale. Madje me vlerë janë edhe intervista tjera, si me Ermir Dizdarin, z. Azgan Haklajn, Minella Kuretën, me Muhamet Morinën, Deli Metaliajn, Nejazi Dernjanin, Ramazan Bogdanin, Sejmen Gjokolin etj. Merr opinione të shumta nga njerëz kompetentë e nga dashamirës të artit folklorik e muzikor,
Mirëpo këto intervista kapin edhe fusha të tjera, si ato të bibliotekarisë, pastaj ato të veprimtarisë publicistike, si me Gjon Markun, publicist, studiues dhe shkrimtar mirditas.
Me vlerë janë edhe reportazhet e vështrimet përkitazi me festivalet folklorike në Klinë, Tropojë, e vise të tjera, si dhe shpalosjet për traditat e veshjeve, për veprimtaritë e bibliotekave në Klinë, Tropojë e Rrëshen. Me vlerë është edhe kumtesa për këngën për Mujë Krasniqit, vlerësime të jurive nëpër festivale, jepen manifestimet e tubimet kulturore që u kushtohen krijuesve letrarë, si të Klubit të Shkrimtarëve “Vorea Ujko”, Karvanit të Shkrimtarëve për fëmijë, recensione për vepra, shfaqje teatrore, personalitete, ekspozita, sidomos ato të Idriz Berishës, të akademive përkujtimore, (për Hamit Krasniqin, Gjergj Rrapin), si dhe vështrime për veprimtari të tjera kulturore, teatrore, për arkivin historik të Klinës etj. Meqenëse Klina tashmë ka krijuar traditat e veta e boshtin e vet kulturor, atëherë edhe ngjarjet e tilla lidhen me emra e personalitete të caktuara krijuese klinase, si me emrin e Osman R. Gashit veprimtaria teatrore, ajo letrare me atë të Tahir Deskut, kurse këto ngjarje përshkohen edhe me çmime e vlerësime.
Kjo do të thotë se Klina i nderon dhe i vlerëson krijuesit e saj që kanë shkuar në amshim në mënyrën më dinjitoze, ashtu sikundër shpalos edhe vlera të, të gjallëve.

 

Mars 2013

Në gjurmët e identitetit të kombit shqiptar

Nga Namik Selmani

Në gjurmët e identitetit të kombit shqiptar

Mbi librin “Mozaik shënimesh” të autorit Nikolin Paloka

Librat që kërkojnë të hedhin dritë mbi identitetin e shqiptarëve në histori, të paktën që nga koha shtetformuese e tyre, gjithmonë mbeten të mirëpritur nga lexuesit. Kjo bëhet e domosdoshme edhe për brezat e rinj që tashmë historinë e traditat e kombit të tyre i shohin me një objektivitet shumë të spikatur. Pa vargonjtë e politikës komuniste që diktonte edhe mendimin e centralizuar që retushonte dhimbshëm historinë që mbillte në kujtesë një histori të deformuar. Libri “Mozaik shënimesh“ merr përsipër që ta bëjë me dashuri e qartësi këtë gjë. Natyrisht ky libër nuk është i vetëm në një begati botimesh që përshfaqen në morinë e botimeve. Një nga të veçantat e tij është edhe kushtimi që ai i vë që në fillim të librit “Për pavarësinë dhe identitetin kombëtar shqiptar”. Më tej ai jep një përkushtim shumë të veçantë “Libri u kushtohet të gjithë emigrantëve shqiptarë e kosovarë . Paçin fat!”
Vetë autori në parathënien e tij shkruan: “Materiali i librit është shtjelluar në bazë të vrojtimeve e të fenomeneve të ndryshme që shoqëria shqiptare po shfaq e përjeton në këtë periudhë të gjatë e të vështirë të tranzicionit dhe të një ngjarjeje të madhe historike siç është Pavarësia e Kosovës.”
E parë në optikën e kësaj përshëndetjeje që bëhet edhe boshti qëndror i informacioneve historike të dokumentave të domodsdoshëm për t’u njohur nga çdo shqipfolës, libri krijon një Urë të fortë bashkimi me emiogracionin e vjetër e të ri shqiptar, tashmë shumë të përhapur, të bashkuar në një llogore patriotizmi me atë kosovar.
Përvoja akademike, botuese e mëparshme e tij bën që libri ta kalojë më shume sukses “provimin” e lexuesit të tij gati të të tërë moshave. Autori i mbi 20 librave shkencore të fushës së tij (ai është Prof. Ass. Dr ), i tre monografive, 4 broshurave, i 20 temave shkencore me një vëllim faqesh prej 6400 faqesh dhe sidomos i shumë librave të shkruara e botuara nga viti 2000 e deri më sot që kanë karakter enciklopedik, tregojnë jo vetëm pasionin e përkushtimin e tij në radhën e letërshkruesve, por edhe cilësinë e lartë të librave. Madje të vjen keq që shumë libra të këtij karakteri shpesh mbeten në kufinjtë e indiferencës masive të lexuesve jo thjesht nga përmbajtje trajtimi i materialeve të librit, por edhe nga një mungesë informacioni për to. Si një njohës i saktë i ngjarjeve dhe i dokumentave që lidhen me Pavarësinë e cunguar të Shqipërisë, tani gati 100 vjet pas saj, autori ngre shumë konstatime e pyetje. Shkrime të tilla si “Kriza gjeopolitike në Shqipëri” dhe “A duhet rishkruar historia?“ janë shkrime interesantë publicistikë dhe hedhin një dritë të re në trajtimin e ngjarjeve komplekse që lidhen me datën historike të 28 Nëntorit, por edhe me zhvillimet historike e politike që vijnë më pas në vendin tonë. Deri te nevoja për një rishkrim më të saktë, më objektiv të kësaj historie që është një detyrim i madh ndaj brezave që do të vijnë.

Në prag të njëvjetorit të Pavarësisë së Kosovës i kushtohen në libër shumë shkrime të veçanta e të trajtuara që lidhen me realitetin e saj historik e kulturor. Kështu pas kapitullit të parë mbi Pavarësinë e Shqipërisë, autori shkruan për Pavarësinë e Kosovës. Këtë kapitull mund të quajmë ndryshe edhe një libërth i vogël brenda një lloj enciklopedie në librin e Nikolin Palokës. Në këtë kapitull janë të gjitha llojet e publicistikës. Një vëzhgim mbi historinë e Kosovës ndiqet nga një intervistë me zonjën Hillari Klinton, aktualisht Sekretare e Shtetit të SHBA dhe një mike e ngushtë e popullit të Kosovës. Me interes është për lexuesit shkrimi “101 datat më të rëndësishme që sollën Pavarësinë e Kosovës” duke nisur ë nga viti 1878, kur u zhvillua Kongresi i Berlinit e deri në ditët tona Për efekt të njohjes me një publik të shumtë shqiptar në të gjitha trojet amtare, autori ka dhënë edhe Deklaratën e Pavarësisë së Kosovës si një nga dokumentët më të rëndësishëm politikë të shekullit për kombin tonë. Krahas dokumentave ai lëvron me sukses edhe esenë historike. Mbyllet me një kronikë në vargje kushtuar Kosovës, luftëtarëve dhe njerëzve të saj të ditur.
Pasi hedh dritë në këto dy “Pavarësi” që janë ngjarjet më të mëdha të kombit tonë, autori rreket të na japë gjykimet e tij për identitetin kombëtar shqiptar. Në kushtet kur Shqipëria aspiron për t’u futur në të gjitha organizmat e Evropës, shkrime të tilla janë më se të domosdoshme për të qartësuar pozicionin e kombit tonë në këto rrjedha të fuqishme historike ku po ecën me vrull të madh. Mesazhi i përgjthshëm që i lidh të gjithë shkrimet e kapitullit mbi identitetin shqiptar ndihmon nw trajtimin e problemeve komplekse që lidhen me identitetin jepen në libër duke u nisur edhe nga vlerësimet e të huajve që janë marrë në veprat e tyre me karakterin e virtutet e shqiptarëve në shekuj. Përballë keqtrajtimeve, shtypjes, shpërnguljes me forcë nga trojet e lashta stërgjyshore, populli shqiptar nuk e ka zbehur mikpritjen, miqësinë, tolerancën, dëshirën për një bashkëjetesë miqësore . Në libër nuk mungon edhe fryma e debatit politik për ngjarje të viteve të fundit. Kështu në kapitullin “Shqipëria “mollë sherri” apo “Mollë e ndaluar” ai trajton në të njëjtën kohë për rolin e politikanvëe shqiptarë në ditët e sotme, për problemin e pronave, të zhvillmit të zgjedhjeve në këto 18 vjet, të varfërisë, të pensioneve, të zhvillimit të shëndetësisë, të sindikalizmit, të mjedisit, të mbrojtjes së të drejtave të njeriut, të ngjarjes së Gërdecit, etj. Për argumentimin e mendimeve ai jep jo vetëm gjykimet e tij, por e jep edhe fakte të ndryshme nga historia botërore. Kështu citohet mendimi i Napoleon Bonopartit që ka thënë ”Kur nuk i jepet rëndësi opinionit publik, kjo dëshmon se nuk kanë qenë të merituara votat e marra prej tij.”
Një pjesë shumë e pëlqyeshme e librit të Nikolin Palokës është kapitulli “Patriotë, kolegë, miq”. Si një Kryefjalë e përbashkët personazhet e këtij kapitulli i lidh patriotizmi. Për të portretizuar karakterin e personalitetin e një patrioti autori citon një burim anonim. Në të thuhet ”Patriot mund të quhet çdo njeri bashkëkombas i ndershëm që i shërben në çdo kohë atdheut dhe që me ndërgjegje të plotë kryen të gjitha detyrat ndaj tij. Vetëm kështu mund të garantohen themelet e shëndosha të kombit.” Më tej na jepen portretet e profesorëve Galip Juka, Astrit Leka, Ferdi Tirana, Rahmi Nuriut nga Kosova, Hilmi Bimbashi nga Tirana, Muharrem Frashërit, me origjinë nga Përmeti, të Nobelistit shqiptar Ferid Murati, të inxhinierit shqiptaro-amerikanit Vilson Kokalari që ka qenë një nga projektuesit e Anijes kozmike “Apollo 11”etj. Libri mbyllet me një buqetë me vargjet më të mirë të poetëve shqiptarë që i kushtohen Shqipërisë si Naim Frashërit, Fan Nolit, Ndre Mjedës, Andon Zako Çajupi, Hysen Shehut, etj.
Toni polemizues, larmia e madhe e materialeve arkivorw që ka shfrytëzuar në bibliografinë e librit, meditimi letrar dhe arkitektura interesante e bëjnë librin “ Mozaik shwnimesh” një lloj enciklopedie informuese dhe një libër më shumë për identitetin tonë kombëtar, për të cilët gjithmonë biblioteka e familjeve shqiptare ka e do të ketë gjithmonë nevojë për t’i patur në hapësirat e saj.

Në gjurmët e identitetit të kombit shqiptar

Mbi librin “Mozaik shënimesh” të autorit Nikolin Paloka

Librat që kërkojnë të hedhin dritë mbi identitetin e shqiptarëve në histori, të paktën që nga koha shtetformuese e tyre, gjithmonë mbeten të mirëpritur nga lexuesit. Kjo bëhet e domosdoshme edhe për brezat e rinj që tashmë historinë e traditat e kombit të tyre i shohin me një objektivitet shumë të spikatur. Pa vargonjtë e politikës komuniste që diktonte edhe mendimin e centralizuar që retushonte dhimbshëm historinë që mbillte në kujtesë një histori të deformuar. Libri “Mozaik shënimesh“ merr përsipër që ta bëjë me dashuri e qartësi këtë gjë. Natyrisht ky libër nuk është i vetëm në një begati botimesh që përshfaqen në morinë e botimeve. Një nga të veçantat e tij është edhe kushtimi që ai i vë që në fillim të librit “Për pavarësinë dhe identitetin kombëtar shqiptar”. Më tej ai jep një përkushtim shumë të veçantë “Libri u kushtohet të gjithë emigrantëve shqiptarë e kosovarë . Paçin fat!”
Vetë autori në parathënien e tij shkruan: “Materiali i librit është shtjelluar në bazë të vrojtimeve e të fenomeneve të ndryshme që shoqëria shqiptare po shfaq e përjeton në këtë periudhë të gjatë e të vështirë të tranzicionit dhe të një ngjarjeje të madhe historike siç është Pavarësia e Kosovës.”
E parë në optikën e kësaj përshëndetjeje që bëhet edhe boshti qëndror i informacioneve historike të dokumentave të domodsdoshëm për t’u njohur nga çdo shqipfolës, libri krijon një Urë të fortë bashkimi me emiogracionin e vjetër e të ri shqiptar, tashmë shumë të përhapur, të bashkuar në një llogore patriotizmi me atë kosovar.
Përvoja akademike, botuese e mëparshme e tij bën që libri ta kalojë më shume sukses “provimin” e lexuesit të tij gati të të tërë moshave. Autori i mbi 20 librave shkencore të fushës së tij (ai është Prof. Ass. Dr ), i tre monografive, 4 broshurave, i 20 temave shkencore me një vëllim faqesh prej 6400 faqesh dhe sidomos i shumë librave të shkruara e botuara nga viti 2000 e deri më sot që kanë karakter enciklopedik, tregojnë jo vetëm pasionin e përkushtimin e tij në radhën e letërshkruesve, por edhe cilësinë e lartë të librave. Madje të vjen keq që shumë libra të këtij karakteri shpesh mbeten në kufinjtë e indiferencës masive të lexuesve jo thjesht nga përmbajtje trajtimi i materialeve të librit, por edhe nga një mungesë informacioni për to. Si një njohës i saktë i ngjarjeve dhe i dokumentave që lidhen me Pavarësinë e cunguar të Shqipërisë, tani gati 100 vjet pas saj, autori ngre shumë konstatime e pyetje. Shkrime të tilla si “Kriza gjeopolitike në Shqipëri” dhe “A duhet rishkruar historia?“ janë shkrime interesantë publicistikë dhe hedhin një dritë të re në trajtimin e ngjarjeve komplekse që lidhen me datën historike të 28 Nëntorit, por edhe me zhvillimet historike e politike që vijnë më pas në vendin tonë. Deri te nevoja për një rishkrim më të saktë, më objektiv të kësaj historie që është një detyrim i madh ndaj brezave që do të vijnë.

Në prag të njëvjetorit të Pavarësisë së Kosovës i kushtohen në libër shumë shkrime të veçanta e të trajtuara që lidhen me realitetin e saj historik e kulturor. Kështu pas kapitullit të parë mbi Pavarësinë e Shqipërisë, autori shkruan për Pavarësinë e Kosovës. Këtë kapitull mund të quajmë ndryshe edhe një libërth i vogël brenda një lloj enciklopedie në librin e Nikolin Palokës. Në këtë kapitull janë të gjitha llojet e publicistikës. Një vëzhgim mbi historinë e Kosovës ndiqet nga një intervistë me zonjën Hillari Klinton, aktualisht Sekretare e Shtetit të SHBA dhe një mike e ngushtë e popullit të Kosovës. Me interes është për lexuesit shkrimi “101 datat më të rëndësishme që sollën Pavarësinë e Kosovës” duke nisur ë nga viti 1878, kur u zhvillua Kongresi i Berlinit e deri në ditët tona Për efekt të njohjes me një publik të shumtë shqiptar në të gjitha trojet amtare, autori ka dhënë edhe Deklaratën e Pavarësisë së Kosovës si një nga dokumentët më të rëndësishëm politikë të shekullit për kombin tonë. Krahas dokumentave ai lëvron me sukses edhe esenë historike. Mbyllet me një kronikë në vargje kushtuar Kosovës, luftëtarëve dhe njerëzve të saj të ditur.
Pasi hedh dritë në këto dy “Pavarësi” që janë ngjarjet më të mëdha të kombit tonë, autori rreket të na japë gjykimet e tij për identitetin kombëtar shqiptar. Në kushtet kur Shqipëria aspiron për t’u futur në të gjitha organizmat e Evropës, shkrime të tilla janë më se të domosdoshme për të qartësuar pozicionin e kombit tonë në këto rrjedha të fuqishme historike ku po ecën me vrull të madh. Mesazhi i përgjthshëm që i lidh të gjithë shkrimet e kapitullit mbi identitetin shqiptar ndihmon nw trajtimin e problemeve komplekse që lidhen me identitetin jepen në libër duke u nisur edhe nga vlerësimet e të huajve që janë marrë në veprat e tyre me karakterin e virtutet e shqiptarëve në shekuj. Përballë keqtrajtimeve, shtypjes, shpërnguljes me forcë nga trojet e lashta stërgjyshore, populli shqiptar nuk e ka zbehur mikpritjen, miqësinë, tolerancën, dëshirën për një bashkëjetesë miqësore . Në libër nuk mungon edhe fryma e debatit politik për ngjarje të viteve të fundit. Kështu në kapitullin “Shqipëria “mollë sherri” apo “Mollë e ndaluar” ai trajton në të njëjtën kohë për rolin e politikanvëe shqiptarë në ditët e sotme, për problemin e pronave, të zhvillmit të zgjedhjeve në këto 18 vjet, të varfërisë, të pensioneve, të zhvillimit të shëndetësisë, të sindikalizmit, të mjedisit, të mbrojtjes së të drejtave të njeriut, të ngjarjes së Gërdecit, etj. Për argumentimin e mendimeve ai jep jo vetëm gjykimet e tij, por e jep edhe fakte të ndryshme nga historia botërore. Kështu citohet mendimi i Napoleon Bonopartit që ka thënë ”Kur nuk i jepet rëndësi opinionit publik, kjo dëshmon se nuk kanë qenë të merituara votat e marra prej tij.”
Një pjesë shumë e pëlqyeshme e librit të Nikolin Palokës është kapitulli “Patriotë, kolegë, miq”. Si një Kryefjalë e përbashkët personazhet e këtij kapitulli i lidh patriotizmi. Për të portretizuar karakterin e personalitetin e një patrioti autori citon një burim anonim. Në të thuhet ”Patriot mund të quhet çdo njeri bashkëkombas i ndershëm që i shërben në çdo kohë atdheut dhe që me ndërgjegje të plotë kryen të gjitha detyrat ndaj tij. Vetëm kështu mund të garantohen themelet e shëndosha të kombit.” Më tej na jepen portretet e profesorëve Galip Juka, Astrit Leka, Ferdi Tirana, Rahmi Nuriut nga Kosova, Hilmi Bimbashi nga Tirana, Muharrem Frashërit, me origjinë nga Përmeti, të Nobelistit shqiptar Ferid Murati, të inxhinierit shqiptaro-amerikanit Vilson Kokalari që ka qenë një nga projektuesit e Anijes kozmike “Apollo 11”etj. Libri mbyllet me një buqetë me vargjet më të mirë të poetëve shqiptarë që i kushtohen Shqipërisë si Naim Frashërit, Fan Nolit, Ndre Mjedës, Andon Zako Çajupi, Hysen Shehut, etj.
Toni polemizues, larmia e madhe e materialeve arkivorw që ka shfrytëzuar në bibliografinë e librit, meditimi letrar dhe arkitektura interesante e bëjnë librin “ Mozaik shwnimesh” një lloj enciklopedie informuese dhe një libër më shumë për identitetin tonë kombëtar, për të cilët gjithmonë biblioteka e familjeve shqiptare ka e do të ketë gjithmonë nevojë për t’i patur në hapësirat e saj.