 |
| Nga: Ramadan Musliu |
(Prend Buzhala: “Psherëtima pergamene”, poezi, zgjedhjen dhe parathënien: Anton Nikë Berisha. Botoi “Rozafa” Prishtinë 2017)
Vepra letrare e Prend Buzhalës kërkon një lexim komplementar, domethënë duhet lexuar pjesa artistike dhe të plotësohet pastaj me atë studimore-kritike. Arsyeja është se ato e influencojnë njëra-tjetrën dhe imponojnë një qasje jotipike. Kjo formë e leximit imponon kërkimin e historisë së tekstit dhe përqasjen e kontekstit, njëkohësisht.
Të përmendmim se vepra poetike e Prend Buzhalës shtrihet brenda këtyre vëllimeve poetike: ”O Amë, o Amë,(1995), “Për kend bie këmbanë e re”, (1998), “Shtatë seanca pranë apokalipsit”,(1998),”Këpucët e rënda të lirisë”(2010),”Çaste lirike I, (2014), Çaste lirike II, “Doracak për kapërcimin e udhës së vështirë”,(2017) dhe “Dy udhë me i marrë me veti”,(2017).
Pasqyra e botimeve në njëfarë mënyre është një histori jo vetëm e zhanrit, por një histori edhe e morfologjisë së shprehjes dhe e evoluimit të botës poetike, perceptimit dhe komponentëve të tjera te poetikës autoriale. Poezitë e përfshira brenda librave të përmendur kronologjisë krijuese ia shtyjnë kufijtë më tutje, deri në vitet e hershme të krijimtarisë, fundi i viteve të ’60-ta dhe të ’70-ta, gjë që poezinë e tij e vë në një kontest tjetër historik. Pra, pika iniciale e krijimtarisë është ajo e kohës kur në poezinë shqipe të Kosovës ishin instaluar disa modele identifikuese, si për kahet nga kishin marrë rrjedhat poetike dhe në përgjithësi të vetë procesit poetik.
Poezia e Prend Buzhalës në këtë pikë është ajo që i përmban të gjitha komponentët e një poezie subjektive, poezi që është e kthyer nga realiteti i jashtëm, i cili perceptohet i subjektivuar: “Lulet thurin kurorë, ëndërrojnë kaltërinë e qiellit/ një bari thurë këngën për tufën në melodi të fyellit,/ një qengj manar blegëron, nënën ku e gjen, një bulkth ka humbur violinën në barin që shkëlqen.” (“Lulet ëndërrojnë kaltërinë e qiellit”).
Pra fillet janë brenda një skenografie pastorale, ç’ gjë është imponuar si model poetik nga Camaj, më herët, e nga Azem Shkreli, më vonë. Këto imazhe iniciale të poezisë së Prend Buzhalës janë dëshmi për një evoluim kontiunuitiv, sepse, kur vihen në një kontekst me poezitë më të reja të autorit, nxjerrin një individualitet në perfeksionim të vazhdueshëm të shprehjes dhe sistemit poetik. Që në poezitë e hershme hetohet prirja për dalje nga modeli, prirja për të zgjeruar hapësirën e shtrirjes dhe të kërkimit. Këtë autori e bën duke inkuadruar një lloj specifik të refleksionit, duke i dhënë poezisë një shtresim të të ashtuquajturit inteligjibilitet poetik. E gjithë kjo bëhet duke bashkëdyzuar figurën poetike me nocionin, gjë që i jep mundësi autorit që poezinë ta nxjerrë nga gjendja e regjistrimit të disponimit emocional dhe ta hedhë më tutje, në domenin e refleksionit: “As vdekja nuk është më e rëndë se heshtja/në begati. Atëbotë gjarpërinjtë e blerimit/ përgaditin rrugën prej helmi. Balli ynë bëhet / qiell I stolisur me ylbere tëstolisur(…)”. (“As vdekja nuk është më e rëndë se heshtja”, faqe 124).
Nga këto pak vargje mund të bëjmë një sistemim të dy kategorive të shprehjes poetike përkatësisht të vokabularit poetik: vdekja, heshtja, begatia,si koncepte e nocione, në njërën anë, dhe, gjarpërinjtë e blerimit, rruga, helmi, balli, ylbere, etj. në anën tjetër, si figura poetike që japin gjendje konkrete substanciale. Pra që në fillim hetohet shtresimi refleksiv i tekstit që anon nga një aksiologji e brendshme, gjendje vlerësimi, e cila i ka nocionet si operatorë funksionimi. Kjo prirje më vonë vjen duke u formësuar në dy kahe: ndërtimi i poezisë konceptuale dhe pavarësimi i diskursit kritik që shfaqet në refleksionet autoriale rreth letërsisë, dukurive letrare dhe librave të veçantë, qoftë në formën e kritikës letrare apo edhe të studimit.
Poezia e Prend Buzhalës, prandaj, është në procesin e vazhdueshëm të evoluimit ngase ajo kërkon një energji të brendshme, një ritëm që bëhet më efektiv, një shprehje shumë mobile, e cila në brendi është përplot ironi, protestë dhe kritikë, për aq sa shpesh vjen duke e relativizuar edhe vetë zhanrin. Në këtë rrugë evolutive poezia e këtij autori nga modeli i poezisë subjektive, e buruar nga një ambient rural e pastoral, kalon në domene të tjera, nga përdorimi i një rekuizitariumi poetik të atij ambienti, ku imagjinata gjen agjens veprimi nga dukuritë dhe sendet rurale,nga vetë natyra, nga flora dhe fauna, dhe, në anën tjetër, inkuadron elemente të reja sa që kalon në një pozicion radikal, në sferën e abstraksionit dhe të mendimit të kulluar. Kësisoj kjo poezi nga vargu që shpesh e ka kufirin vetëm brenda një figure poetike kalon në rrëfimin poetik, në shpalosjen e refleksionit të gjerë. Edhe në planin e ideve autori inkuadron përvoja të reja, qofshin ato nga komunikimi me botën, ato përmes njohjeve të reja të sferave të mendimit apo të një autorefleksioni rreth vetvetes, si qenie identifikuese me atë modelin primordial, që e ka një histori të veten. Edhe aspekti formal i poezisë pëson një evoluim. Ndërtimi i poezisë përmes figurës poetike, e cila në mënyrë të dendësuar shfaqte një gjendje emocionale, një vrojtim të proceseve të jetës e natyrës, sendeve dhe dukurive të saj dhe të vetë jetës njerëzore, pushon se qeni e qëndrueshme dhe konsistente, dhe kalohet në një të folur të ri poetik, kalohet në rrëfim dhe konceptualitet. Edhe pse ndodh një lloj braktisjeje të konceptit nismëtar, megjithatë ruhet ajo intenca themelore poetike, ruhet intenca që megjithatë poezia të jetë një lloj kënge edhe pse autori ndërton një diskurs kritik. Ai diskurs kritik fsheh përbrenda atë kërkesën që të ruhet autenticiteti i qenies, i qenies e cila i ka modalitetet e veta të të shfaqurit të ekzistencës dhe ajo është kënga me ritëm dhe me gjallëri, me një tingëllimë të brendshme, diçka si të kënduarit nën zë.
Një pjesë e madhe e poezive vijnë si psalme, si këngë të modelit biblik, të cilat në brendi kanë diçka afirmative në raport me jetën dhe njeriun si ndërgjegje dhe si qenie. Pjesa më e madhe e poezive të periudhës më të re janë pikërisht ato që në brendi arrijnë të sublimojnë një urti, një refleks të përqendruar rreth fatit njerëzor, të cilat në mënyrë të tërthortë krijojnë analogji me urtinë biblike, duke prekur edhe shumë të vërteta, t’i quajmë kushtimisht sakrale. Këto poezi si diskurs mbështeten në narracion, i cili në thelb mundohet të pajtojë konceptualitetin me figurativitetin edhe pse shpesh ndodh të preken edhe ekstremet e konceptualitetit, duke bërë kalimin nga zhanri në zhanër. Në këtë gjendje poezia bën një kalim nga vargu në prozë, duke provokuar jo vetëm kufirin e zhanrit, siç është ajo mes poezisë dhe prozës poetike apo poezisë në prozë, si një lloj specifik i zhanrit miks, por edhe kalim edhe në zhanrin e skajshëm, çfarë është eseja. Prend Buzhala, në veçanti në periudhën e fundit, kultivon një rrëfim poetiko-eseistik apo, ta quajmë me një përkufizim tjetër, kultivon refleksionin në formën e esesë lirike. Sa për ilustrim po përmendim disa nga këto si më pikantë: “Nomina sacra”, “Veli i Veronikës”, “Gjithçka mbeti pa emër”, “Bashkëbisedim brenda vetës”, etj.
E gjithë kjo tregon se Prend Buzhala si poet është shumë aktiv, se është një mendje krijuese dhe rikrijuese, rikrijuese në kuptimin e interpretimit të letërsisë së të tjerëve. Ai si poet është vazhdimisht në kërkim, vazhdimisht në pozicion kritik, por që afron alternativë, sepse është kreativ dhe aktin e detabuizmit e bën duke i thënë gjërat dhe dukuritë jo në mënyrë eufemistike, por ashtu siç janë dhe siç duhej të ishin. Prandaj kjo poezi është në thelb refleksive, se kultivon një shtresim gjithnjë e më të fuqizuar të aksiologjisë. Ky evoluim ndodh edhe në tematikë, edhe në mënyrën e refleksionit, por edhe në mënyrën e artikulimit të kësaj bote poetike. Pra ajo lepeza poetike që fillon me figurën dhe vargun e reduktuar në gjymtyrë minimale, vjen duke u zgjeruar në narracion dhe për të arritur në konceptualitet që identifikohet tek esetë lirike.
Pra, në pyetje është një format krijues i zhvilluar pothuajse në heshtje, larg standardeve zyrtare, por autentik gjithsesi, konsistent si botëkuptim, si individualitet, i cili mbetet i pacenuar me gjithë këto ndryshime në shoqëri.
(E lexuar në Sojevë të Ferizajt, takim krijuesish në shenjë të ditëlindjes dhe veprës së Prend Buzhalës, më 1 nëntor 2019, në promovimin e veprës “Psherëtima pergamene)
Salih H. Haliti, "Merr pak frymë nga fryma ime“ botoi Shoqata e Shkrimtarëve „Jakup Ceraja“ Mirovicë, 2019.
Libri i autorit Salih H.Haliti, që po e përurojmë sot, është libri i dytë me poezi pas të parit me titull "Ëndërrim Diellor“.
Duke u nisur nga vetë titulli i ibrit "Merr pak frymë nga fryma ime“, titull i formuluar me anë të një fjalie që është njëherit edhe një metaforë poetike.
Fraza titullore, merr pak frymë nga fryma ime, konoton në një raport emocional ndërnjerëzor si domosdoshmëri jete. Nevoja e të marrit frymë nga fryma, realisht tregon një rast akut, por që poeti e shndërron në permanencë jetësie.
Të gjithë lënden poetike, poeti Salih Haliti e estetizon përmes situatave, ngjarjve, gjendjeve. imazheve, mirazheve, të gjitha këto si kujtime, përjetime e vizione.
Poetika e librit "Merr pak frymë nga fryma ime“ eshtë realizuar përmes një sërë figurash poetike brenda një strukture strofike me vargje të rregullta të rimuara,që tingëllojnë bukur.
Prosedeu i librit është strukturuar përmes tetë nënndarjeve të titulluar bukur metaforikisht si: "Gjëma e gjuhës“, "Kurorë yjesh“, "Në globin e vetmisë“, "Fijet e shpirtit“, “Tingull i mbyllur“, "Tri lule për ty“, "Jargë patriotike“ dhe "Legjendare“.
Cikli i parë "Gjëma e gjuhës“, përfshin poezitë me një tematikë që nga stërlashtësia pellazge, deri tek e sotmja. Cikli fillon me poezinë "Gjëma e gjuhës pellazge“ që është një himn për paragjuhën shqipe. Himn ky me ngjyrime solemne dhe madhështore me përmasa të një gjeografie të gjerë dhe një historie të lashtë: "Kjo gjuhë e bukur dhe e lashtë - gjuhë hjynore e Zotit“, -shprehet poeti. Në këtë cikël kemi përceptim, reflektim e përsiatje të autorit për situata e çaste të ndryshme në kohë dhe hapësirë.
Poezitë të realizuara bukur në këtë kaptinë janë: gjëma e gjuhës pellazge, shkrumb kënge, kur kalërojnë ëndrrat, pikë loti etj.
Poezitë e ciklit "Kurorë yjesh“ janë poezi kryesisht përkushtimore, kushtuar figurave të ndritshme kombëtare si Isa Boletinit, Bec Sinanit, Dem Ahmetit, Shën Nënë Terezës. Azem Bejtës apo siç e quan poeti Princi i Arbanisë, Shaban Palluzhës, Abedin Rexhës, Isbicës, Ramadan Dragës, Miradije Ahmetit si dhe Çamërisë. Duke qenë të ndjeshme këto poezi, shpesh kanë nuanca baladike.
Me gjithë ndjeshmërinë, këto personalitete historike përshkruhen përmes figurave poetike me epitete, krahasime e hiperbola .
"Sa herë të dhemb krahrori
që të kanë coptuar,
klithma jote planetare
Godet zemrën e malluar" shprehet poeti për Çamërinë.
"Globi i vetmisë“ janë një tufë poezish me ngjyrime të përmallta të një mërgimtari, andaj edhe vetë titujt janë një mveshje e bukur metaforike si, rrugë e humbur, guri dhe rrënjët, vrragë malli, glob vetmie etj.
Këto poezi përmbajtësisht dhe metaforikisht përjetësojnë përmallimin e mërgimtarit.
"Fijet e shpirtit“ është një cikëk i bukur erotik. Erosin poeti ia atribuon të rinjve dhe botës së tyre të zhuritur nga dashuria. Koha e dashurisë te këto poezi përjetësohet, që nga koha e dashurisë epike të Penelopës deri te dashuria personale kushtuar gruas.
"Tingull i mbyllur“ përbëhet vetëm prej dy poezive , që janë një intermeco me një pamje të bukur nga deti.
1.
"Jargë patriotike“, është cikli i fundit autorial, në të cilin përfshihen poezi me tematikë nga realiteti aktual i njerëzve dhe dukurive të deformuara. Ndaj këtyre fenomeneve të shëmtura autori ka një qëndrim kritik. Kjo kritikë shoqërohet me ironi të thellë deri në parodi.
Pëgjithsisht libri "Merr pak frymë nga fryma ime“ është shkruar bukur, me kujdes dhe një durim prej një poeti të matur dhe të vetëdijshëm për aktin krijues.
Tematika dhe motivorja jane të shumëllojshme. Në këtë libër gjejmë gjetje të bukura poetike të realizuara përmes figurave të ndryshme poetike si: epiteti, krahasimi, personifikimi, metonimia, por më së shpeshti sintagma të bukura metaforike si: shkrumb kënge, gjëma e gjuhës, kurorë yjesh, damar gjaku, eshkë e djegur, ashk shpirti, pikë loti, xixa shprese, glob vetmie, vrragë malli, fije e shpirtit, valle e zjarrtë, ura e ndezur, emblema e rrejshme, kurorë mjegulle etj.
Kjo poetikë semiotike koordinohet bukur në shëbim të semantikës së motiveve dhe temave të lëndës si poezi në këtë libër. Poezia në këtë libër, strukturohet përmes vargjeve të rregullta me një konstante ritmike, kryesisht me vargje të rimuara, të cilat kanë ritëm me intonacion të bukur dhe harmonik. E gjithë poezia e kësaj përmbledhje realizohet më një gjuhë të pasur përmes një leksiku fjalësh mjaft të shumta si nga gjuha e unisuar por edhe nga ajo e gegërishtes. Kjo larmi tingëllon bukur.
Libri "Merr pak frymë nga fryma ime“ karakterizohet edhe për bashkangjitjen e kënges kreshnike "Te kisha e kuqe“, në ciklin e veçantë "Legjendare“.
Këngës kreshnike i paraprin një sqarim autorial i poetit, me të cili na bën të njohur me unikalitetin e këngës që është këngë e kënduar nga Sak Hamit Haliti (gjyshi i poetit ), këngë kjo që është mbajtur në mend nga vetë poeti dhe si e tillë e rishkruar në mënyrë origjinale.
Kënga është tipike nga ato të ciklit kreshnik, me personazhet legjendarë Mujin dhe Halilin dhe bëmat e tyre. Në krahasim me këngët e tjera të këtij cikli, këtu i gjejmë disa veçori të natyrës poetike me të cilat duhet marrë në një rast tjeter, më gjerë dhe më me detaje.
Duke parë pasionin e poetit Halit Hamiti për llojin e këtyre këngëve, si dhe përgjithsisht për letërsinë poullore e asaj artistike të Rilindjes lehtë hetohet ndikimi i poetikës së tyre në poetikën e vargjeve te dy librave të tij me poezi.
Natyrisht që ky ndikim pasuron figuracionin e poezisë te ky autor, por që në të ardhmen me gjithë këtë adhurim ndaj tyre, autori duhet pasur parasysh ngritjen e individualitetit të tij krijues në librat vijues. Për këtë i dëshirojmë shumë suksese poetit !
Franfurt, 19 tetor 2019
* Ky vështrim u lexua gjatë përurimit të këtij libri në Panairin ndëkombëtar të 19 të librit në Franfurt.
Nga: Zija VUKAJ
( Sadik Krasniqi: "Parajsë e nëmur", poezi, botoi "Armagedoni", Prishtinë - 2019 )
Duke lexuar vëllimin poetik të poetit Sadik Krasniqi, shpirti i çdo lexuesi të vëmendshëm do t’i nënshtrohet diktatit ontologjik të autorit, më pas do të vlerësojë, analizojë, gjykojë për strukturën kompozicionale, aspektet e teknikave, mjeshtërinë, motivet, figuracionin gjuhën, stilin etj. Duke hasur në mënyrë befasuese në poezi të një frymëzimi të thellë dhe të një teknike të lartë artistike, gjë fort e rrallë për zhvillimet e sotme të artit të fjalës, si dhe duke vërejtur nëpër njësitë poetike të autorit vraga të thella të një shpirti të trazuar, mbushur me ngjyrime të zymta dhe ankthe ekzistenciale, m’u kujtuan efektet gjurmëlënëse të pikturave të norvegjezit gjenial Edvard Mynch, si “Britma”, “Ankthi”, “Vajza e sëmurë” etj. Ngjashmëria, interferimi mes këtyre dy arteve të imazhit: pikturës dhe poezisë, në këtë sens mund të jetë krejt rastësore, pasi siç thotë Barthes, jeta e autorit nuk është çelësi për të kuptuar veprën. Por nganjëherë edhe është. Mynch ishte i pllakosur nga aspekte të errëta të së kaluarës së vet. Kishte një côte noir në jetën e tij.
Ndërsa poezitë e këtij vëllimi, autorin e të cilit e lexoj dhe e njoh për herë të parë si poet, transmetojnë shumëçka nga kompleksiteti i ndërlikuar i shpirtit të njeriut, me një ndjeshmëri të lartë, lirizëm të hollë dhe mjeshtëri të rrallë artistike. Tallazi i tij shpirtëror, shkaktuar nga ndjeshmëria që njeriu i ndjenjave, poeti, përjeton në thellësitë e qenies së tij dhe pastaj i kthen në një tallaz të trazuar poetik, të hijshëm, elegant, por edhe tronditës, drithërues, të ankthshëm, më shumë se paraqitje artistike përjetimesh, synon të kërkojë forcat e fshehura të ekzistencës, për t’i nxjerrë jashtë, për t’i riorganizuar, për t’ia intensifikuar qëllimit të shfaqjes me qartësinë më të madhe efektet e këtyre forcave mbi mekanizmin që është quajtur jetë njerëzore dhe në konfliktet e veta me jetët e tjera njerëzore: “Nata e poetit/ nuk është një vijë e zezë/ është një kafaz i qelqtë/ i krisur shtatë e shtatëdhjetë herë/ nga gishti i unazës së fildishtë/ e dalja në hone kohe të përndritura amshueshëm.” (“NATA E POETIT”)
Ky vëllim poetik ka një strukturë ciklike dhe si i tillë dëshmon qartësinë artistike, kthjelltësinë dhe kohezionin e një vepre të ngjizur e të shestuar nga intuita dhe kredoja e autorit për të komunikuar en bloc me lexuesin si vazhdimi i një dialogu artistik pa fillim e pa fund. Përbëhet prej pesë cikleve poetike: “Psalm dëshmie”, “Këmisha me flutura”, “Sa pak frymë”, “Solemniteti i mërzisë” dhe “Bulëzim thysash”.
Çdo cikël është një unitet i veçantë poetik, i cili mund të jetojë edhe më vete, por mes tyre ka një fill artistik, një ADN, një filozofi, një frymëzim, një pesimizëm elegant, një kronotop dhe një “melos” poetik që i bashkon. Në secilën tufë poetike gjejmë motive të tilla si: ndërhyrjen e të vdekurve në jetën tonë, natën, dhimbjen, nënën, diktatin e kohës, shpirtin e vendlindjes, mëkatin e origjinës, epifanizimin, mallin, ikjen fatale të kohës etj., ashtu siç gjejmë në çdonjërin prej cikleve edhe poezitë e angazhuara, ku shprehet idealizmi subjektiv i poetit, perceptimi i tij mbi dukuritë, personat, aktualitetin.
Ka një vokacion të autorit, që spikat shpesh përgjatë gjithë vëllimit, për t’u zhytur në kontemplacionin e simboleve, personave, heraldikën e historisë së të parëve tanë. E gjejmë këtë te poezi të tilla si “Shkodra”, “Lulja e kripës” etj. Këto shpërthime të shkëlqyera poetike janë kulmime antologjike të një poeti të njëmendët: “Hëna e plotë mbi kala/ si gji gruaje mbetur jashtë muri/ yjet e rënë në lumë si engjëjt e fjetur/ një erë e përmallshme/ si ninullë Ajkune/ valëvit një pelerinë murgu/ një tingull i zbehtë këmbane/ si kolla e thatë e poetit/ shenja se jemi në Shkodër.” (“Shkodër”) Ose: “E sheh atë lule majë shkëmbi/ lule kripe është/ me rrënjët e saj/ mban kokrrën e kripës/ e nuk e lë në det të bjerë/ është e vjetër sa Teuta/ dikush thotë është loti i saj…” (“Lulja e kripës”)
Poezia e Krasniqit është imazh, mendim, përjetim dhe paraqitje gjendjesh. Kësisoj, teknikat artistike që autori përdor, përbëjnë një arsenal të tërë. Intuita e pazakontë artistike e këtij poeti depërton në honet më të errëta e të panjohura; apo të pathëna të shpirtit. Nganjëherë ajo bëhet drama e pamundësisë dhe poeti vetë, me unin e tij lirik, kthehet në një sfings që deklamon pretencën e dënimit tragjik të individit me pamundësi si tek ky “vajtim”: “Janë disa shtigje/ përtej reve të zeza/ e ti pa krahë.// Janë disa shtigje/ përtej lumit me krokodil/ e ti pa urë me vig// Janë disa shtigje/ përtej fushës plot gjarpërinj/ e ti këmbëzbathur// Janë disa shtigje/ përtej brigjeve të zjarrta/ e ti pa këmishën e ujit.// Ulu mbi një shkëmb djalo/ qitja këngën vetes/ pikëlloji të verbërit.” (“Janë disa shtigje”)
Duke u kushtëzuar nga ndërtimi i imazhit dhe pasqyrimi i gjendjeve, autori shpalos mjeshtërinë e tij në përdorimin e figuracionit që ia mundëson qëllimin. Shpalos koloritin e krahasimeve magjepsëse si: “Gishtërinjtë ngulen në tëmthat e mi/ si gozhdat në pëllëmbët e Krishtit… ose: një erë e përmallshme si ninullë Ajkune” etj. Po kështu, për të dhënë fuqinë që kanë sendet mbi krijimin e gjendjeve shpirtërore, autori ndërton hipotipoza të tilla që ngjajnë me forcën e pasqyrimit fotografik: “… nëna fillon të bisedojë me sendet; me lugët e heshtura/ pasqyrën e zverdhur/ krehërin në tokë/ fyellin e varur në mur/ sandalet e vogla të verës/ rezën e ndryshkur/ shkallët”.
Gjuha e poetit Krasniqi është mjaft e pasur dhe e mbushur me neologjizma, të cilat janë krijuar si rrugëdalje dhe imperativ i një komunikimi sa figurativ dhe poetik, aq edhe formal dhe krejt semantik. Spikasin mbiemra të tillë si, i brymtë, i mejtë, i përhëntë (nata e përhëntë) etj.
Leximi i këtij vëllimi poetik, përveç transmetimit të emocioneve dhe kënaqësive estetike të pafund shpalos edhe këndvështrime të shumta për larminë e motiveve dhe morinë e përjetimeve dhe mbresave që jep një letërsi e vërtetë.
Shkruan: Sinan SADIKU
SHPËRFAQJA E PAKËNAQËSISË PËRMES SHPREHJES ELIPTIKE PËRPLOT MUZIKALITET
( Qasje librit më të ri të poetit Naim Fetajt, "Më lanë edhe pa këngë", edituar nga Shtëpia botuese "Beqir Musliu", Gjilan )
Poezitë e Naim Fetajt në përgjithësi dhe këto të librit më të ri të tij, “Më lanë edhe pa këngë” , në veçanti, e dëshmojnë teorinë që thotë, arti buron nga dhembja. Dhembja është ndjenja e cila i përshkon thuajse të gjitha poezitë e librit në fjalë, qofshin ato kushtuar vendlindjes, nënës, të dashurës, Kosovës, Çamërisë, atdheut në përgjithësi, vëllait të vdekur, miqve që nuk janë më, dëshmorëve...
Naim Fetaj është poet i pakënaqur me realitetin, madje skajshmërisht i pakënaqur, është një shpirt kritik i cili pa hezitimin më të vogël, me sinqeritet të plotë e shkruan atë që ia thonë zemra dhe mendja, e shkruan jo dosido , por bukur, shkurt, me rima nganjëherë të mrekullueshme, me figura që të befasojnë. Në krijimtarinë e tij, veçmas në librin më të ri të cilin e kam në dorë, janë kombinuar natyrshëm, në harmoni të plotë ana semantike me anën figurative dhe muzikore të poezisë, gjithnjë duke e shfaqur shpirtin e pasur të autorit, një shpirt artisti, i zgjuar, autokton, i ushqyer dhe rritur në ambientin shqiptar me këngë, legjenda, balada, vaje, thënie të mençura... pa e përjashtuar aspak edhe letërsinë e shkruar, muzikën dhe artin në përgjithësi. Sa i përket pakënaqësisë me realitetin, shpirtit kritik, guximit për ta thënë atë, sinqeritetit , madje, madje edhe temperamentit Fetaj na e përkujton Migjenin, të cilit në disa aspekte edhe ia kalon, veçmas në rastet kur përdorë fjalë “të vrazhdëta” për ta shprehur realitetin e vrazhdët.
Fetaj është poet krejtësisht i veçantë. Të veçantë e bëjnë disa veti që e karakterizojnë poezinë e tij. Pjesa dërmuese e poezive të librit që e kemi në dorë, sikurse edhe të librit të mëparshëm “Vezullimë thinjash”, janë të shkurta me figura të ngjeshura eliptike, të cilat nganjëherë na i përkujtojnë fjalët e urta, sentencat që rrezatojnë mençuri. Kjo gjuhë eliptike, me figura të ngjeshura vjen me plot muzikalitet, falë rimave interesante, të cilat të lidhura me figurën, japin kuptime, përshkruajnë realitete të zymta, të cilat si art janë në nivel dhe e kënaqin shijen tonë estetike. Dihet figurat emërtohen, klasifikohen për ta analizuar dhe shpjeguar artin, ndërsa në vepër ato janë pjesë e një tërësie. Nëse do të duhej ta gjenim figurën që e karakterizon poezinë e Fetajt ajo është ironia e cila shpesh kalon në sarkazëm.
Poezitë e librit “Më lanë edhe pa këngë” janë të sistemuara në tri cikle: “Kohë korbash troket”, “Mbi dënesjen tonë” dhe “Dhembja pikon veç nga zemra”. Autori përmes vargjeve poetike e shpreh pakënaqësinë, zhgënjimin me proceset, rrjedhat dhe zhvillimet nëpër të cilat kaloi Kosova e lirë gjatë dy dekadave të fundit, zhvillime këto të cilat shkuan në një kahje tjetër, jo rrallë krejtësisht të kundërt nga ajo që kishim synuar dhe pritur. Ndodhën deformime, stërkeqje të atyre përmasave që askush s`e kishte pritur e as besuar se do të ndodhnin. U harruan idealet dhe filloi vrapi pas pushtetit pas pasurimit pa zgjedhur mjete, pa e kursyer as jetën e njerëzve, duke i përfshirë edhe veprimtarët dhe bashkëveprimtarët.
Nuk duam plumba ...nuk duam prita
Pas lufte pastaj krisi zezëdita
Edhe zogjtë e malit i shitoi shita
Shkruan autori që në poezinë e parë të librit, të titulluar “Pas lufte”. Dhe vazhdon në Poezinë “Vet e endëm natën”:
Kot murosëm gra… ndër ura e kala
Vetë e endëm natën
Me njëmijë hata
Në poezinë tjetër të titulluar “Si ëndërr e them po ëndërr s`ishte” i gjejmë vargjet:
Me hile i nisën dhe këngët për dëshmorët
Shtyhen me bjeshkën
Për një bukë skamnorët
Veç kripa s’na duhet tash e s’di sa mot
Bukë e këngë e faqe
I ulim me lot
Vargje që e përshkruajnë bukur realitetin e zymtë gjejmë edhe në shumë poezi të tjera, por unë do t`i citoj disa më karakteristike.
Te poezi a “Fushës s`i ngeli gjë tjetër”
Brejnë gjithçka dhe dërrasat e varrit
Opingat e plakut dhe unakët e zjarrit
I thanë edhe lisat uh lisat e malit
Poezia “Gjakimi” i ka vetëm dy vargje
Tash e sa vjet kërkojmë shpëtimin
A i vrasim gjelat kur ndjellin agimin
Si të shprehen më bukur veprimet tona absurde, paradokset që vështirë e ka t`i shpjegojë mendja njerëzore e të mos flasim për t`i arsyetuar.
Të ngjashme janë edhe vargjet:
Ti… liria ime… më ndjek hap më hap
Më vrave e më vret… të vdekur më do prapë
Të shkëputura nga poezia “Rekuiem për lirinë”.
Ku ka me keq se kur të vret liria, kur ajo të do të vdekur?!
Ku ka me keq se kur të vret liria, kur ajo të do të vdekur?!
Edhe pse poezitë e librit “Më lanë edhe pa këngë” i përshkon ndjenja e pakënaqësisë, e zhgënjimit, e mospajtimit të thellë me realitetin e zymtë, ato si art janë krijesa të bukura, të lezetshme dhe si të tilla shkaktojnë kënaqësi estetike dhe lexohen me një frymë. Po të kishim një kritikë letrare të cilës i besojnë lexuesit dhe ndonjë revistë apo medium tjetër e cila do ta publikonte kritikën e tillë. Pra po t`i kishim mjetet dhe metodat e afirmimit dhe popullarizimit të artit letrar, në këtë rast të poezisë, nuk do ta kishim vështirë që librit në fjalë t`ia gjenim lexuesin. Jam i bindur se kushdo që e lexon këtë libër, e kam fjalën për dashamirët e letërsisë, do t`ua sugjerojë për ta lexuar edhe miqve të vet.
Dardanë, 05 gusht 2019
Nga Ferdinand LAHOLLI
NJË LIBËR ME KONTURE PËRSOSMËRIE
Mbi vëllimin poetik „Ag muzgu“ të poetit Sadik Krasniqi, botuar nga SHB Faik Konica, 2014
Merr në dorë librin „Ag muzgu“ të autorit Sadik Krasniqi, dhe që në titull ndodhesh para një dileme: bëhet fjalë këtu për agun e muzgut apo për një ag të muzgët? Në procesin e krijimit ndodh që njëri apo tjetri titull të mos ketë asnjë lloj kamuflimi autorial, e megjithatë ne lexuesit e thjeshtë vrasim mendjen, nëse është vërtet kështu apo fshihet diç tjetër aty. Për mua titulli „Ag muzgu“ është si të thuash një lloj provokacioni poetik, natyrisht në kuptimin e mirë të fjalës, referuar faktit, se të paktë janë librat, të cilët që në titull na fusin në debatim me veten.
Kur lexojmë një libër, i cili na i flatron sytë shtigjeve të pashkelura të mendimeve poetike, kthehemi si pakuptuar herëpashershëm te kopertina, për të kontaktuar vizualisht edhe njëherë tjetër me autorin dhe veprën e tij, si të duam kësisoj t’i gravojmë gjithsesi në kujtesën tonë. Diç e përafërt ndodh edhe teksa lexon vëllimin poetik „Ag muzgu“ të autorit Sadik Krasniqi. Ky pra është relacioni i tij aktual me lexuesin. Ky afrimitet ka lindur falë talentit të tij së pari, ushqyer ndërkohë edhe nga përkushtimi vigan për të vdekur në secilën fjalë e varg e poezi. Ku sigurisht që e shohim veçse të rilindur.
Diku në një nga poezitë e tij, poeti madhor, Azem Shkreli, shkruan mes të tjerash:
„…Duhet thënë diç
siç vdiset…“
Pra detyra e krijuesit është të thotë diçka të veçantë e të patjetërsueshme. Dhe Sadik Krasniqi, i ushqyer me brumin poetik aq jetësor të Azem Shrelit, Ali Podrimjes, Muhamet Kërveshit, Agim Vincës e shumë poetëve të tjerë, na afrohet gjithnjë e më konturshëm: sa i thjeshtë aq edhe përsiatës. Krijimet janë piedestale të mbrujtura me një dhimbjedashuri hyjnësisht tokësore për njerëzit e tij dhe atdheun e përvuajtur. Nëse do të merresha këtu me interpretim nga krijimet e këtij libri, e them me bindje se nuk do të dija më të pushoja së lëvduari. Nisur nga ky aspekt, çdo njëri prej nesh do të ishte i dëshiruar të ishte autor i një libri të tillë. Natyrisht edhe unë, po qe se në libër nuk do të frymonin disa vogëlsira, vogëlsira me kuptimin e plotë të fjalës, por që unë kam dëshirë t’i hiperbolizoj paksa, nisur nga dashuria e sinqertë për librin dhe autorin.
Është fjala për krijimin e faqes 11, titulluar: „Fëmijërore“. Kur e lexon së pari, nuk të krijohet asnjë lloj përshtypjeje (e keqe), por kur arrin në mbyllje të librit, pra kur i ke shijuar ato fruta mendimi dhe i je gëzuar lëngut të tyre jetësor, e kupton se brenda librit është diçka e thatë, diçka që nuk harmonizohet dot me krijimet e nivelta të vëllimit. Dhe pastaj konstaton me keqardhje, se krijimi „Fëmijërore“ jo vetëm që është një temë e ezauruar, por nuk befason as edhe me një varg të vetëm. Si i tillë nuk e meritonte futjen në këtë libër.
Në faqen 12 kemi një poezi, distikët e së cilës po i lexoj:
Sa më shumë po i kujtoj miqtë e mi
më bëhet se po i afrohem vdekjes
lulet më marrin për dore
rrugës përplot gjethe të rëna
në lëndinën e heshtjes
shoh një gur me emrin tim
Këtu fjalët i bëhen krah njëra tjetrës për të mundësuar një shpalosje mendimi sa të thjeshtë aq dhe të veçantë. Dhe vërtet do të kishim të bënim me një krijim piramidal, po qe se krijimi do të kishte jo titullin që ka, i cili, si për inat të lexuesit, përsëritet mjerisht edhe në mbyllje të poezisë. Është fjala për titullin e saj “Ç’trishtim”, i cili jo vetëm nga forma apostrofizuese, por sidomos nga roli interpretues i tij, bën që ky krijim kaq i bukur të vritet, apo edhe ndryshe: të bëjë vetëvrasje.
Në faqen trembëdhjetë, autori ka vendosur që krijimi i tij të mos ketë titull. Dhe që lexuesi të mos lodhet shumë për ta kuptuar këtë, ai shkruan te vendi i titullit fjalët “Pa titull”. Një lexues apo recensues apo çfardoqoftë tjetër, do të shprehej kështu: në poezinë me titull “Pa titull”… Pra shihet qartë funksioni kakofonik i një forme të tillë, ku përgjegjësi jo të paktë e mbajnë recensuesit dhe redaktori.
Sikurse shihet, këto citime të pakta janë çikërrima, që unë i hiperbolizova enkas, pasi, ky libër që për dikë mund të jetë i mirë e për dikë tjetër shumë i mirë, me fare pak kujdes mund të ishte i përsosur. Tash mbetet veç urimi: Përsosmëria qoftë epiteti ardhmëror i poetit Sadik Krasniqi!
Sadik Krasniqi është vërtet poet metaforik, dhe këtë e sendërton përmes ligjërimit me ngjyrat origjinale të shprehjes, shumë herë të një psikologjie që ka në vete vlera të përgjithshme të shprehjeve estetike. Poezia e këtij libri, me titullin mjaft metaforik : ”Parajsë e nëmur”, sikur vjen për ta pasuruar poezinë tonë të post-modernes. Kjo poezi, edhe pse e krijuar në një hapësirë kur poeti gjendet jashtë atdheut, bëhet pjesë e poezisë sonë më të re, dhe na sjellë në rrafshin poetik mjaft veçanti, mbase e ardhur si frymëzim, e arrirë si ndërtim dhe e pasur si ligjërim. Që në fillim, poezia e Krasniqit piketon fate dhe tragjedi, na afron mundësi të shumta njohje të botës para së gjithash asaj individuale, botë e cila është kaq e kushtëzuar dhe e varur nga e tanishmja dhe e kaluara. Në qenësi ky individualitet është gjurmim në psiken dhe shpirtin e njeriut, është shqiptim metaforik i shtjelluar me mjeshtëri: “Një ujk/dy ujq/ tre.../ tridhjetë ujq ngjyrë gri/një lukoni ujqish të brymtë/dalin nga mjegulla e lëndinës së verbër/ulërijnë ulërijnë mistershëm/nën hënën e mekur”.
Ky është ai shqetësimi i brendshme i autorit, ose, është formë e përjetimeve, e anktheve, e dhembjes dhe të gjakimeve brenda një kohe më mjegulla, e mistershëm dhe e mekur...
Pjesë vështrimi i Arif Molliqit, recensent i librit
Duke lexuar vëllimin poetik të poetit Sadik Krasniqi, shpirti i çdo lexuesi të vëmendshëm do t’i nënshtrohet diktatit ontologjik të autorit, më pas do të vlerësojë, analizojë, gjykojë për strukturën kompozicionale, aspektet e teknikave, mjeshtërinë, motivet, figuracionin gjuhën, stilin etj. Duke hasur në mënyrë befasuese në poezi të një frymëzimi të thellë dhe të një teknike të lartë artistike, gjë fort e rrallë për zhvillimet e sotme të artit të fjalës, si dhe duke vërejtur nëpër njësitë poetike të autorit vraga të thella të një shpirti të trazuar, mbushur me ngjyrime të zymta dhe ankthe ekzistenciale, m’u kujtuan efektet gjurmëlënëse të pikturave të norvegjezit gjenial Edvard Mynch, si “Britma”, “Ankthi”, “Vajza e sëmurë” etj. Ngjashmëria, interferimi mes këtyre dy arteve të imazhit: pikturës dhe poezisë, në këtë sens mund të jetë krejt rastësore, pasi siç thotë Barthes, jeta e autorit nuk është çelësi për të kuptuar veprën. Por nganjëherë edhe është. Mynch ishte i pllakosur nga aspekte të errëta të së kaluarës së vet. Kishte një côte noir në jetën e tij.
Ndërsa poezitë e këtij vëllimi, autorin e të cilit e lexoj dhe e njoh për herë të parë si poet, transmetojnë shumëçka nga kompleksiteti i ndërlikuar i shpirtit të njeriut, me një ndjeshmëri të lartë, lirizëm të hollë dhe mjeshtëri të rrallë artistike.
Pjesë nga parathënia e shkruar nga Zija Vukaj
Poezi nga libri i sapobotuar i poetit Sadik Krasniqi
AJO NË PASQYRË
Për çdo natë
në dhomën 05
ajo
del nga vetja
si nga këmisha e natës
hyn në kornizë
e tëra bëhet sy
shikon vetën e zbrazët
sa t(m)err e ferr
ai hon i zi
Nidda, janar ’18
TI
Fantazi fantazme ke ti
në buzë puthjen e vdekjes
lot të zi në sy
gjarpër të verdhë gjuhën
ko(r)b fjalën
lule varrezash në duar
si të ta marr një fije floku
për ADN-në
gen Kasandre do të jetë
e di
FERRI MBI TOKË
(Nga pamja e një nëne të re, duke kërkuar fëmijët e saj,
në gërmadhat e qytetit Aleppo të shkatërruar)
Zot pse s’po i njoh fëmijët e mi
krejt të njëjtë qenkan bërë këta engjëj
me fytyrë prej dheu e gjak të zi
Zot mos më mëkato po e heq ferexhenë
ata do të më njohin ma kanë parë fytyrën në shtëpi
Zot jashtë po e nxjerr njërin gji
i vogli i nënës aromën e qumështit do ta ndiejë
ende e pata për gji
Zot do t’i nxjerr edhe dy sytë e mi të zi
do t’i varros me dorën time
në këtë ranë të djegur
më mirë e verbër
se t’i shoh ata të meitë
Kështu gjysmë të zhveshur
edhe në më marrshin për lavire
të më gjuajnë me gurët e rrënuar
ndoshta e shohin këtë ritual fëmijët e mi
ndoshta do të thërrasin oj nënë
vetëm të di që janë gjallë
edhe ky ferr mbi këtë tokë
edhe tjetri nën dhe
parajsë do të jenë për mua
vetëm ata të jenë gjallë
oh pse s’po i njoh fëmijët e mi
Nidda, 2016
TRENI
Për tek ara matanë hekurudhe
herët nisej baba
me mbrri para treni
i ulun para në kerr
tu e kqyrë orën e shokës
tash keni me pa trenin
po kali ka me na u trembë
pas dy ore në diell
dilte njeri i zi
e çonte dërrasën me dorë
hajt grahi
m’thanë
treni vonohet
edhe nja dy orë
baba pa e kqyrë
hala me orën në dorë
hyj dori
ta dhjefsha shtetin
që i vonohen trenat
ma mirë që baba s’asht ma gjallë
në këtë shtet që s’ka ma trena
në vendin që e kqyrte orën e shokës
mbi ata gurë ka mbetë vetëm udha
shinat janë vjedhë
baba do t’kish plasë prej mërzisë
na do t’ishim trishtue
me babën e shtrimë në kerr
vetëm kali do t’ish dalldisë
pa dizgina
e s’kishin hangër mizat e zhegut
tue pritë
KJO DITË
Ditës si kjo
nuk i duhet emri
data e javës e stinës e vitit
është ditë me vetëm
mërzi mërzi mërzi
gjithnjë e më shpesh
e tilla ditë
shlyen datat stinët e vitet
në kalendarin me sfond të zi
Nga: Rrahim SADIKU
I botuar nga SHB “Zgjimi” e Ferizajt, sot doli nga shtypi libri “Rrugëtim historisë (shqiptarët 130 vjet nën represionin serb)” i autorit Musli Behluli. Për të pasur një pasqyrë për përmbajtjen dhe vlerat e këtij libri, po ju sjellim parathënien e tij.
PARATHËNIE
Ky libër nuk është i jashtëzakonshëm dhe as nuk ka pikur nga qielli. Brenda tij janë përfshirë ngjarje historike, për të cilat lexuesi edhe mund të ketë dëgjuar e lexuar, po që shikohen, ҫmohen e vlerësohen ndryshe. Kuptimi i trajtimit të tyre është te pasurimi me të dhëna të tjera, me shikime ndryshe, duke insistuar për gjetjen e sa më shumë të dhënave të panjohura, për të trajtuar ҫështje të pasqaruara e për të sjellë përfundime për to.
Që ta shkrtuaj librin “Rrugëtim historie (shqiptarët 130 vjetnën sundiminserb)” më kanë shtyrë përjetimet pesonale të periudhave më të reja të historisë së popullit tonë, duke filluar nga viti 1945, kur si fëmijë shtatëvjeҫar, me gjithëfamilje, nga antishqiptarëtserbo-ҫetnikë, u detyruam të merrnim rrugën e ikjes nga vendlindja. Fatkeqësisht e përjetova edhe ekzodin e dytë, në moshën pesëdhetë e pesëvjeҫare, duke u detyruar të largohesha nga po i njëjti vend e nga po i njëjti agresor. Por, ekzodi i dytë ishte shumë më i rëndë, më i llahtarshëm dhe tashti ndodhte në përmasa shumë më të mëdha e më të rrezikshme për qenien e popullit tonë.Për më tepër, terrori, masakrat e veprimet e mëdha gjenocidiale ishin kudo të pranishme në viset shqiptare, të mbetura edhe në mbarim të shekullit XX nën Serbinë.Gjendja erdhi duke u përkeqësuar nga dita në ditë, derisa ndodhi lufta e armatosur e shqiptarëve kundër Sebisë, e cila u fitua nga ushtarët tanë vetëmohues e nga ndihma ushtarake e NATO-s, e Amerikës dhe e shumë shteteve të fuqishme botërore.
Vazhdimësia e tragjedive të popullit tim më shtyri të mendoja në vazhdimësi e me shumë përkushtim për të kaluarën, për rrjedhat historike, për vuajtjet e mëdha nga padrejtësitë e pushtuesit dhe për rolin negativ që patën armiqtë në jetën tonë e për veprimet madhore, të dala nga gjiri i popullit tonë. Jetuam, mbijetuam, luftuam dhe mbrojtëm kombin, vendin e qenien tonë kombëtare në kushte robërie, në varfëri të skajshme e në rrerthana pothuaj të padurueshme. Por ne duruam e u treguam të denjë të quhemi e të ndjehemi pasardhës të ilirëve të lashtë, tëSkënderbeut, të Ismail Qemalit e të gjithë atyre që luftuan e sakrifikuan për këtë dhe e për lirinë e këtij populli.
Sado mendova e analizova, shqiptarinë gjithnjë e gjithkund e gjeta viktimë, të akuzuar pa faj, të izoluar pa të drejtë, të dënuar pa bërë asnjë krim, të keqtrajtuar pa i shkaktuar kujt të keqe, të diskriminuar deri në gjenocid, vetëm pse e deshi vendin e vet, lirinë e tij dhe pse kërkoi të drejta njerëzore e barazi me popujt tjerë të botës.
Populli shqiptar, kudo ishte, përjetoi katrahura të vazhdueshme, padrejtësitë më të mëdha të mundshme, sidomos ata shqiptarë që jetuan në Kosovë dhe nuk u gjunjëzuan. Ishte kyshqiptari që nuk harroi asnjëherë, gjatë shekujve të gjatë të robërisë, se kush ka qenë, kush është dhe kush duhet të jetë. Kujtesa kombëtare shqiptare ishte gjithnjë aktive dhe gjithnjë e denjë për respekt.
I mbetur i vetmuar dhe pa përkrahje nga askush, shqiptari qëndroi stoik, kultivoi atdhedashurinë, krijoi traditë, kultivoi të mirën dhe kaliti besimin për fitore.Mbamendja kombëtare e popullit tonë është për t’u lavdëruar, sidomos ajo e ruajtur brez pas brezi, përmes krijimtarisë së shumëduarshme popullore. Po citoj, për të ilustruar këtë, një thënie nga Emil Zola: ”Vetëm kreshnikët vdesin të pagjunjëzuar dhe pa hequr dorë nga e kaluara!”
Kam qenë i vetëdijshëm për sfidat që do të më presin para, gjatë dhe pas publikimit të këtij libri, por vullneti im ka qenë dhe do të mbetet gjithnjë më i lartë se ato, sepse kam besim të padundur që sadopak, do ta shtyj përpara të vërtetën për popullin tonë, sidomos për gjeneratat e ardhshme.
Kam punuar dhe jam përpjekur shumë për të thelluar mendimin tim për historinë tonë, për rrjedha dhe problemey e saj, kam lexuar me mijëra faqe librash dhe kam kërkuar ndihmë nga njerëz të profesionit për gjetjen e tyre dokumenteve që kam menduar se janë të duhurat. Jam përpjekur të nxjerr më të mirën dhe më të nevojshmen nga ato libra e nga ato dokumente, sepse e di që vetëm ashtu mund të sjell thënie të dokumentuara, dëshmi të argumentuara dhe konstatime të qëndrueshme. Përmes librave e dokumenteve të lexuara kam arritur ta njoh edhe më mirë e më thellë popullin tim dhe peripecitë e shumta nëpër të cilat kaloi ai gjatë shekujve.
Kam biseduar edhe me shumë personalitete, që kanë përjetuar, njohur e studiuar ngjarje nga e kaluara jonë, duke u ndalur sidomos në mbamendjen shekullore, të kurorëzuar me vepra të denja e madhështore, vetëm nga gjysma e dytë e shekullit të kaluar e këndej. Jam lidhur ashtu me shumë këngë histrike, me shumë vargje e thënie, përmes të cilave me besnikëri e me madhështi janë rikrijuar artistikisht ndodhi, ngjarje e beteja që janë nder jo vetëm për historinët onë. Këto njohje më kanë shtyrë të jem edhe më krenar me historinë tonë, me atë se ne nuk i shkatërruam jetën askujt e se me nder e me vendosmëri ruajtëm trollin tonë e qenien tonë në të.
Ky liber u kushtohet:
Atyre qëpërjetuan e mbijetuan represionin serb, që panë me sytë e vet e që e paguan me shëndetin e vet përpjekjen për asgjësimin e popullit tonë.
Atyre gjeneratave që nuk i përjetuan tragjeditë e të parëve të tyre, ashtu që mund t’i marrin edhe shkrime më faktike si iluzion ose të pabesueshme, kurse brendinë e tyre ta cilësojnë si diҫka që ka ndodhur apo si diҫka që është trilluar.
Atyre që kanë dëshirë shpirtërore e njerëzore të njohin të kaluarën historike të popullit të tyre, por që mund të jenë paksa dembelë përsa i përket shfletimit të librave, sidomos të atyre që janë paksa voluminozë.
Ua kushtoj edhe atyre që nuk patën mundësinë që përmes teksteve shkollore të mësojnë për mundimet, për pësimet dhe për tragjeditë nëpër të cilat kaloi populli i tyre, për të arritur deri te agimi i lirisë.
Për shkak të regjimit serb, atij të nemanjqëve në mesjetë dhe të atij të karagjorgjeviqëve, në shekullin e kaluar e të rankoviqistëve, që e vazhduan antishqiptarizmin e tyre, ne mbetëm, më gjatë se të tjerët, sipopull pa shkollë kombëtare e madje edhe kur u shkolluam, ishim të cenzuruar, sidomos nga faktet historike që e tregonin fytyrën e vërtetetë të politikës serbe dhe traditën antishqiptare që ishte kultivuar në gjene të popullit serb me dekada e me shekuj. Serbët, gjatë gjithë sundimit të tyre në këto territore shqiptare, punuan që t’i zhduknin gjurmët e thella shqiptare në këto troje dhe t’i fshehin gjurmët e gjenocidit të tyre mbi shqiptarët. Kjo e vërtetë nuk u kërkua dhe nuk u ndriҫua sa duhet asnjëherë nga historia dhe nga historianët tanë. Ky realitet i hidhur po vazhdohet edhe në ditët tona. Se ka ndodhur e po ndodh kështu, do të përpiqem ta sqarojnë pothuaj të gjithë kapitujt e librit.
 |
| Bajram Mjeku |
Faqja 41- qartaqefese
(Qejfi, lezeti dhe gëzimi i leximit të librit “Nimbes”, në frëngjisht, të autores Arta (Shapllo) Seiti, prishet, thyhet për aq!).
Nga: Bajram SEFAJ
(Natyrisht se leximi vazhdon por, mjerisht, shkrimi i kësaj mbrese, merr kah krejt tjetër!).
Aq shumë gëzohem, kur atë mëngjes të hershëm, të 18 janarit, ky vit, si nëpër gjumë, ndiqja emisionin e radios së popullarizuar francez - France Inter, pjesën e tij 5/7 (cinq sur sept), kur, aty ndërmjet orës 5 e 15, 5 e 20 minuta, prezantuesi i emisionit tha: pas tre minutash (exacte), do te transmetojmë bisedën me shkrimtaren shqiptare. Pos emrit të saj Arta dhe se libri i saj bëhet fjalë edhe për Shqipërinë e Enver Hoxhës, asgjë tjetër nuk mbajta mend. Kjo mjaftoi që të shkund gjumin krejt, të kthjellem (si pas një tasi ujë të ftohtë fytyrës!). Esëll e syçelë, i gatshëm të prisja jo tre minuta, por edhe tri orë, veçse t’ia dëgjoi zërin e artë, Artës tonë. Kur çka të shihesh (dëgjosh!), Arta fliste një frëngjishte të kulluar, me stil të lartë, si me pas lindur bri Arkës se Triumfit (L’Arc de Triumph), apo nën hijen e Kullës së Ajfelit (Tour d’Aiffel). Aty, diku rrotull! Kjo qartësonte se libri i saj “Nimbes” nuk është përkthyer por, është shkruar drejtpërsëdrejti në gjuhën frënge. Aq me mirë. Befasi në veti!
I stepur sa bukur e fliste, kjo Ata jonë, gjuhën e Molière -Jean Baptist Poquelin!, bëri që as titullin e librit të saj, të mos arrij ta shënojë.
Mjafton që kisha emrin e Artës. Të radiostacionit dhe terminin e saktë të emetimit të bisedës me të. Të tjerat, për mrekulli i kryen (zonja) Google. Ajo i di (dhe i kryen) të gjithat!
Pas vetëm dy-ti ditësh, në dorë kam librin Nimbes (Brerore, Aureole).
Doli kjo, si histori paksa e zgjatur, ani, ia vlen. Mbresa e përflakur, sikur rrudhet, paket e zvogëlohet, vetvetiu!
*
Me gëzim po shkoj në punë” (varg i këngës popullore!), me gëzim i qepem leximit të atyre tri tregime: Volutes d’antan, La Voie dhe Au seuil (Pufka (shtëllunga) të së kaluarës, Jeta dhe Në prag), të prira nga një prolog dhe të përfunduara, natyrisht, me epilog, që krejt bashkë zënë rreth 130 faqe, sa i ka ky libër hibrid e i pa gjini dhe pa përkatësi zhanri të saktë. (“Libri është diçka mes rrëfimit dhe esesë. Më shumë do e quaja një ese letrare” – përcakton gjininë e shkrimit, autorja vetë). Kënaqësia ishte aq e më thellë, kur dihet se Arta është e bija (goca) e Dalan Shapllos dhe e nënës mësuese e përkthyese e pasionuar, goce pra e prindërve intelektualë dhe e lindur dhe e rritur, sikurse thotë vetë, midis universi librash.
*
Jam në faqen 41 të librit Nimbes dhe, si të ndeshëm me turinj për një cep akulli të Aizbergut, mbi valët e Liqenit të Ohrit, të cilin zonja shkrimtare shqiptare pa fije ngurrimi, (me qejf do të thosha pa fije turpi), e quan Liqeni i Ohridit. Lac d’Ohirid, shkruan ajo me dorë të vetë e drejtpërdrejtë në gjuhën frënge (Lac d’Ohrid, ndoshta ata (francezët) edhe e i thonë ashtu, por, lexoj një tekst letrar të shkruar nga një shqiptare. Kur këtë e përsëritë madje tri herë, gjithnjë në faqen 41, pa e futur bile nën kllapa se, në gjuhën shqipe ky liqe mori emrin e qytetit Ohër, gjithmonë shqiptar. Të njëjtin fat, me siguri, do të përjetonte edhe emri i Liqenit të Shkodrës, i Liqenit të Prespës... Ohri, Prespa, Shkodra, qytete këto shqiptare, emrat e të cilëve i mbajnë edhe sot e gjithë ditën liqenet e tyre, që më së miri dëshmojnë, janë dëshmi e gjallë ee, këta liqe janë në trojet etnike shqiptare. E si do ta quante, zonja Arta Shapllo Seiti, po qese rruga, ta shpinte andejpari nga Manastiri ynë i alfabetit shqip, BITOLA, siç e kryqëzuan sllavët zaptues e okupatorë, prite zot, sikurse thonë Ulqinakët tonë të dashur. Edhe këtij qyteti tonë të lashtë bregdetar, Arta jonë e artë, (që aq mirë e zbërthe domethënien e emrit Arta që e ka sot,të dilemës së prindërve të saj të nderuar, shih faqet 81/82) të librit në fjalë, do t’ia ndërronte emrin dhe do ta quante Ulcinj, në vend të Ulqin, ashtu si ia thonë emrin shqip këtij qyteti shqiptar, denbabaden! Po të shkruante në ndonjë gjuhe tjetër, maqedonisht, po e zëmë, do ta quante Ohridsko jezero, i taka na tamo!!!
*
Por, ç’po bëj kështu, unë i mjeri, i flas një nuseje të le re, një bukurosheje shqiptare, qe u lid dhe u rritë në Shqipëri dhe, për kohë relativisht të shkurtër: “ Jam në Paris që në vitin 1993”, - ka rritur të perfeksionoi gjuhën e komplikuar frëngjishte, sa të flas e të shkruaj drejtë e pa gabime, madje me një stil të lartë, për t’ia pasur lakmi (për t’i mbajtur zili) edhe vetë francezët. Mos të ndërpritet e rrëfimi i Artës, riprodhua, nga një bisedë e gjatë e saj dhënë një javoreje shqiptare të specializuar për intervista. – “Kam kryer shume studime këtu të disiplinave të ndryshme (studime evropiane, antropologji sociale, etnologji) e kam një eksperiencë të gjatë në lëmin e strategjisë dhe të analizës se perspektivës. Aktualisht jap mësim në Masterin e Marrëdhënieve Ndërkombetare për Ballkanin në Universitetin Katolik te Lilës. Jam autore e rregullt e revistës se njohur strategjike « Revue Défense Nationale » dhe drejtoj grupin e studimeve ballkanike në « Institut Prospective et Sécurité en Europe ». Në radhë të parë, puna ime si studiuese, më kërkon të jem racionale, me logjikë e arsye të ftohtë. Aq më tepër që, për të bërë një analizë gjeopolitike, unë duhet të jem pranë ngjarjeve dhe informacionit dhe kjo më kërkon saktësi. Libri është rezultat i studimeve te mia ne shumë disiplina dhe leximeve pafund. Unë jam studiuese në marrëdhënie ndërkombëtare dhe eksperte e gjeopolitikës për Ballkanin, por jam mbrujtur në një familje e ambient letrar. Babai im, Dalan Shapllo, ka qenë kritik letrar, autor e perkthyes e mamaja është përkthyese e shumë veprave letrare ruse. Letërsia ka qënë gjithnjë brenda meje. Edhe diplomën time, në Tiranë, ia kam kushtuar poezisë franceze dhe formës se saj. Pra, kam patur gjithmonë një pjesë timen letrare që flinte brënda meje dhe që u zgjua një ditë… përgjigjet a Arta në pyetjen klasike, si lindi ky libër: Nimbes është një rreze drite që pershkon disa aspekte të botës dhe si rrjedhojë botën time të brendshme. Në radhë të parë, puna ime si studiuese, më kërkon të jem racionale, me logjikë e arsye të ftohtë. Aq më tepër që, për të bërë një analizë gjeopolitike, unë duhet të jem pranë ngjarjeve dhe informacionit dhe kjo më kerkon saktësi...”.
*
Ani, Arta ani, fol e thuaj çka të duash, po mua me mbetët zhig për tërë jetën e them: shpirti mos me perëndoftë, pa të pyetur, publikisht pa të pyetur, si i bre çupë e mirë dhe e zonja, e familjes së mirë, kur je edhe aq e bukur dhe e talentuar, me gjithë ato shkolla, me gjithë atë dije që ke, ani edhe specialiste për çështje të Evropës Juglindore, përgjithësish, për Ballkanin, posaçërisht, kur je, si ndodhi që në faqen 41, tri herë radhazi, shënon (me dorën tende të artë), Lac d’Ohrid (sllavisht) e jo Liqeni i Ohrit (shqip)! Edhe sikurse libri yt të ishte përkthye frëngjisht, nga ndonjë përkthyes i huaj, ti gocë e dashur, bija e Dalanit tonë të çmuar, është dashtë të ngutësh e t’ia bësh me dije përkthyesit eventual, se Liqenit të Ohridit, shqip i thonë Liqeni i Ohrit! E pasi je vet autore, e nuk tu ka kujtuar, për një çast, emri shekullor shqip i këtij liqeni të njohur në botë për lashtësinë dhe legjendat, herë-herë misterioze , që kallëzohen për të, ke pasur mundësi, bre goce e të nderuar të pyesësh çdo kalimtarë të rasti, pa e marrë mundin e të humbasësh kohën të shtrenjtë në çfletimin e literaturës. Ke tjera punë ti, me të rëndësishme, sigurisht. Nëse rastësisht je gjendur në anën tjetër të Liqenit, në Pogradec, fjala vjen, të pasur mundësi të pyeteshe lirikun legjendar, Lagushin tonë, kur, sa ka valë ky Liqe, aq ka vargje poetike (lirike) që ky poet, si me rrjetë të shpeshte, i mblodhi e i përjetësoi në veprën kolosale të tij. Jo, jo fisnike, ti nuk je bijë e këtij Liqeni, kur pikërisht mbi ujin e qetë të tij zure mësimin e notimit. Jo, Liqenin e Ohrit ke lënduar dhe fyer rëndë, kur as emrin shqip nuk i a di, apo qëllimisht nuk deshe që emrin e tij kombëtar, t’ia besh të ditur lexuesit francez. Mos kij frike, “jo pse djem ike në Amerikë” por që një javë e këndej, gjuha shqipe është gjuhë e dytë zyrtare, kushtetuese,(e parë, shumë shpejtë) e kësaj Republike Veriore, kush e di se çfare!
Edhe diçka me duhet (detyrimisht) të shtoj se është hera e parë në karrierën time si lexues, të bëj shënim mbi një libër, akoma (ende, hala..., haha!), pa e lexuar as gjysmën e tij! (Natyrisht se leximi e vazhdoi por, mjerisht, shkrimi i kësaj mbrese, mori kahe krejt tjetër, nga ajo që synoje e dëshiroja të shkruaj! Ndoshta isha i ashpër, ndoshta tepër cikërrimtar (minicioz), por nuk thuhet kot, andej nga ne, se një lugë tharëm mjafton, që një det qumësht ta bëj kos!
(« Nimbes », Fauves éditions, Paris, të Arta Seitit, mund ta gjeni në gjithë libraritë e Francës si dhe ta porosisni në të gjithë botën me Amazon. Libri ka 129 faqe dhe kushton 14 euro).
