Mr. Muhamed ROGOVA:
VUAJTJET ELEMENT SHPREHËS
NË VEPRËN E BRAHIM AVDYLIT
Brahim Avdyli hyri mjaft i ri në letërsinë shqipe si poet me
prirje dhe talent të veçantë dhe mjaft premtues. Me përmbledhjen e tij të parë
poetike “Nën hijet e Alpeve” filloi rrugën e tij si poet dhe krijues për të
vazhduar me disa përmbledhje poetike por edhe me shkrime në prozë të botuara
kohë pas kohe në Prishtinë, në Tiranë por edhe në Perëndim.
Që në hapat e parë të krijimtarisë së tij dallohej për talentin
dhje shpirtin krijues që premtonte shumë. Me botimin e përmbledhjes së parë
poetike u prit mirë nga qarqet letrare dhe intelektualët e Kosovës me bindjen se
nga ky djalosh do të na dilte një shkrimtar me perspektivë. Ashtu edhe ndodhi.
Në të gjitha botimet e mëvonshme vërehej ngritja e nivelit të vlerave poetike
dhe letrare duke trajtuar tema nga më të ndryshmet të realitetit tonë. Në pjesën
më të madhe të krijimeve të tij përpiqet të paraqesë shqetësimet e brendshme të
cilat diti t`i artikulojë dhe përgjithësojë duke paraqitur përmes tyre fatin,
shqetësimet, brengat dhe preokupimet e popullit e në mënyrë të veçantë të rinisë
kosovare të kohës.
Brahim Avdyli tani së fundi na vjen me këtë përmbledhje
tregimesh “Lëvozhga e vdekjes” me një profil të ri letrar dhe me një pjekuri më
të lartë krijuese.
Në këtë përmbledhje tregimesh autori na sjell trembëdhjetë
tregime përmes të cilave paraqiten trembëdhjetë pamje të ndryshme të jetës së
tij, të rrethit ku jetonte dhe të vetë popullit tonë në një kohë kur jetonte në
mes të shpresës dhe të zhgënjimit të thellë, në mes të shpresës për liri dhe të
dëshpërimit nga papunësia, varfëria, përndjekjet, burgosjet dhe vrasjet e
shpeshta nga ana e pushtuesit, ikja masive e rinisë së Kosovës drejt Perëndimit
me shpresë për të gjetur një jetë më të qetë e më të mirë , gjatë viteve
tetëdhjetë e nëntëdhjetë të shekullit të kaluar.
Një pjesë e mirë e këtyre tregimeve ka karakter autobiografik,
ashtu si e thekson edhe vetë autori në tregimin hyrës të kësaj përmbledhje,
“Topitja”, por përpos përpunimit artistik që i bën autori Brahim Avdyli arrin të
paraqes në mënyrë artistike fatin e një pjese të mirë të popullit tonë gjatë
atyre viteve të vështira, sidomos të asaj pjese të popullsisë që ishte e lidhur
me fatin e atdheut tonë dhe që i kishte rënë rrisku i vuajtjeve, i burgosjeve, i
leçitjeve, përballja me varfëri e kurbet të hidhur ku përherë e ndiqte ai fat
nopran.
Në pjesën e parë të kësaj përmbledhje, në tregimet “Topitja”,
“Gështenja përballë diellit”, “Ngushtica”, “Buzëqeshja e tretur e një gruaje”,
“Rrënjët e gjakut”, autori trajton fatin e rëndë të atyre familjeve të fshatrave
tona në ato vite të vështira që e kishin lidhur jetën e tyre me fatin e atdheut
dhe kishin ndonjë pjesëtar të tyre nëpër burgje. Ato familje jo vetëm që ishin
të përndjekura nga ana e pushtetit pushtues, por përjetonin shpeshherë edhe një
bojkot nga ana e të afërmve dhe rrethi familjar e pengesat më të mëdha i kishin
sidomos prej njerëzve që ishin vegla të pushtetit e që fatkeqësisht nuk ishin të
pakët. Në tregimin “Buzëqeshja e tretur e një gruaje”, autori me mjeshtëri arrin
të paraqesë vuajtjet e një familje, sidomos të një nëne, djalin e së cilës e
kishin burgosur dhe këtë grua fisnike por shumë fatkeqe në vend se ta
ngushëllonin ose t`i ndihmonin në ndonjë formë, bashkëfshatarët, e sidomos ata
që ishin të lidhur me pushtetin, hapë pas hapi e ofendojnë, e përbuzin dhe në
fund edhe e dhunojnë në mënyrë të turpshme, të ndihmuar nga njerëzit e pushtetit
me uniforma. E shkreta grua, në pamundësi për të mbrojtur nderin e saj para
atyre bishave apo për t`u hakmarrë kundër njerëzve të pushtetit dhe hyzmeqarëve
të tyre, vetëm derdh mallkime, e vetmja mundësi që i kishte mbetur.
Në tregimet “Ngushtica” dhe “Rrënjët e gjakut”, autori ngjarjet
i shtrin në dy dimensione; në të kaluarën e lavdishme dhe heroike të të parëve
të tij dhe në zvetënimin moral, kombëtar e social të kohës kur ai jeton. Në këto
tregime autori me mjeshtëri artistike diti t`i gërshetojë elementin e reales dhe
të ireales, ëndrrës dhe realitetit, takimin e të gjallëve me të vdekurit që ua
përkujtojnë të kaluarën e fisit të tyre. Në bisedën që zhvillon me stërgjyshin e
tij dhe me njeriun e mirë që i paraqitet me një mjekër të bardhë e të gjatë i
rrëfejnë për heroizmin e brezave të përparmë dhe e këshillojnë për të vazhduar
rrugën e tyre. Biseda që zhvillon me një femër, qenie mitologjike, e bukur, e
veshur me të bardha e me flok deri në tokë të cilën personazhi i tregimit e quan
“motër qiellore” ia përkujton luftërat, vuajtjet dhe vështirësitë e kaluara të
të parëve të tij. Kjo formë e përshkrimit të përkujton realizmin magjik të
kultivuar nga shkrimtarët latinoamerikanë. Autori ia ka arritur të paraqesë
artistikisht elementin e reales dhe të ireales në shërbim të paraqitjes së idesë
kryesore të tij, si “Gjurmët mbesin vetëm aty ku kanë qenë rrënjët e gjakut, aty
ku shëtit hija e atyre që ranë për t`i mbrojtur trojet”.
Në një pjesë të mirë të tregimeve të kësaj përmbledhje paraqet
fatin e rëndë dhe të hidhur të mërgimtarëve tanë nëpër shtete të Perëndimit, ku
kishin qenë të detyruar të strehoheshin. Nëse Perëndimi reklamohej si vend i
luksit dhe i mirëqenies, si parajsë për të rinjtë tanë të pashpresë, me qëllim
të shpërnguljes sa më të madhe të tyre autori mund të themi se mbase është ndër
të rrallët që e trajton këtë temë duke e paraqitur edhe anën e kundërt të
medaljes: vuajtjet, përndjekjet, diskriminimin dhe poshtërimin që u bëhet
mërgimtarëve tanë në Perëndim.
Viktima më të shpeshta ishte ajo pjesë e rinisë shqiptare që
ishte e shtrënguar nga varfëria apo përndjekja e pushtetit për shkak të ndonjë
aktiviteti kombëtar që kishte zhvilluar në vendin e vet. Me sakrifica të shumta
duke u paguar para të majme agjencive turistike që kishin shpërthyer si
kërpudhat nëpër tërë Kosovën, i drejtoheshin Perëndimit me shpresë se atje do të
gjenin qetësinë, punën dhe mirëqenien për vete si edhe mundësinë për t`u
ndihmuar familjarëve që kishin mbetur për shkak të robërisë fare pa mjete
jetese. Këta të rinj që shfrytëzonin mënyra të ndryshme për të shkuar dhe
shkonin pa dokumentet e nevojshme i priste një kalvar i vërtetë duke qëndruar
ilegalisht dhe të shumtën pa punë. Zhgënjimi për personazhin e tregimit “Takimi
me një engjëll të bardhë” shkon deri në atë shkallë sa ai vendos t`i japë fund
jetës së vet me vetëvrasje.
Por ai vend i “luksit” nuk ishte i rëndë dhe i vështirë vetëm
për azilantët apo “rezilantët” siç shprehet autori me ironi, por edhe për një
kategori të vendësve. Këtë autori e shpreh artistikisht shumë bukur në tregimin
“E vetmja natë me Rozën”, në të cilën përshkruhet takimi me një femër fatkeqe
vendëse po shumë e varfër e cila kishte rënë në një zhgënjim të thellë nga
realiteti i hidhur i asaj shoqërie të kalbur ku zot ishte bërë paraja dhe kishin
humbur plotësisht ndjenjat njerëzore. Aty njerëzit i lidhte vetëm
interesi.
Tregimi “Nëpër kthetrat e djallit” dhe ai “Në gojë të gjarprit
autori paraqet vështirësitë pa mbarim të asaj kategorie mërgimtarësh, të cilët
përveç punëve që bënin në ato vende, merreshin edhe me veprimtari kombëtare, të
rinj që merrnin rrugën e mërgimit të shtyrë nga varfëria dhe mjerimi që kishte
pllakosur vendin tonë gjatë asaj periudhe të rëndë kur pushtuesi po zbatonte
masa të jashtëzakonshme në të gjitha fushat e jetës. Vështirësitë në të cilat
hasin atje, që janë ndër me të ndryshmet, por edhe udhëtimet e tyre për në
Perëndim ose anasjelltas ishin një golgotë e vërtetë për ta. Prandaj autori
ndalet më shumë në përshkrimin e anëve të errëta të një jete të tillë të
mërgimtarëve gjatë atyre viteve të rënda. Në të njëjtën kohë krahas morisë së
vuajtjeve e të vështirësive të paraqitura nëpër këto tregime aty këtu shihen
edhe xixat e para të një revolte të organizuar që nuk do të zgjasë shumë e do të
shpërthejë edhe në Kosovë.
Autori me një pjekuri artistike ia arrin të realizojë këtë
vepër letrare duke paraqitur një mozaik të tërë personazhesh dhe karakteresh nga
më të ndryshmet në një periudhë shumë të rëndë historike përmes të cilës kaloi
populli ynë. Përmes tregimeve të përmbledhura këtu me titull “Lëvozhga e
vdekjes” autori prek në ndërgjegjen e të gjithë atyre njerëzve që u bënë urë e
sistemit, kurse njerëzve të rezistencës iu ngreh një lapidar në kujtesën e
popullit.
Marrë nga www.brahimavdyli.ch
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen