Shefqet Dibrani: Poezia e Izet Durakut

Shkruan SHEFQET DIBRANI

SHKËLQIMI I HESHTUR...
 
 Izet Duraku, „VEZULLIM HESHTASH“, poezi, botoi Shtëpia Botuese „DARDANIA“, Tiranë 2004, faqe 112. ISBN 99927-936-4-3
 
 Poezia e Izet Durakut për nga tiparet është gege dhe me ndikime të tejdukshme të poezisë kosovare. Kjo poezi për nga cilësia është vlerë dhe standard, d.m.th. kjo që po përpiqemi ta prezantojmë është një poezi pak më ndryshe, me një strukturë dhe motiv të epikës veriore, por duke përdorur një lloj nënvetëdije gjuhësore autori ka prodhuar standardin e tij poetik, ku “pastaj mbi gjithçka rrëzohet/ ngadalë dëbora e bardhë/ edhe nën të me ngulm toka/ e ruan krenarinë e saj”, (f. 28). Pikërisht këto “gjurmë të ngrira”, kjo krenari “nëpër ashtin e fortë të maleve”, qofshin këto Veriore, e bënë më pikëlluese dhe fort krenare poezinë e këtij libri.
Në kuadër të këtyre dy skajeve, dhembjes dhe krenarisë, hasim vargun simbolik "malet janë gjithkund, para dhe mbas meje!" një refren i cili te poezia - poemë: "MALET JANË GJITHKUND", (f. 15 – 18), përsëritet dhe riciklohet të paktën gjashtë herë, duke i dhënë epikës legjendare një refren krenarie dhe poezisë shtjellim melankolik të dhembjes pasi "putrat e natës mbështeten në truallin/ ku me përndezje sysh ngrehen pusitë", dhe secila e "gjen shtegun e ikjes", qoftë nga krahina e Lumes, në të cilën vazhdimisht, "bora e re shtron mbi të vjetrën", edhe atje ku "malet janë gjithkund, para dhe mbas meje!, të cilat "s'dihet kur u ngulen", por dihet se "soji i thneglave/ gjithë verën e lume kullot/ flakët e ferrit/ e dimini sheh parajsën andërr". Kjo semantikë shprehëse që e përshkruan epikën dhe tragjiken e një populli, mbetet si krijim i bukur dhe vezullues.
Po me këtë motiv dhe me nuanca të ngjashme janë edhe një varg poezish të këtij libri në mesin e të cilave po përmendim: “Motra ime”, “Drini i bardhë”, “A u zgjua”, “Bora”, “Lana”, “Lumë, 1913”, etj. Ndoshta ia vlen për t’i veçuar edhe disa lirika të mira, përmes të cilave kuptohet një botë tjetër ideoemocinale: “Krisma”, “Shorti i dridhjes”, “Vjeshtë a fillim dimëri”, “Një krah zogu”, “Etja”, “Një qerre”, “Dimri i zogjve”, Më ka marrë malli”, “Autobusi i parë i mëngjesit”, “Midis gjethesh si duar”, “Një natë të ndritshme”, “A u zgjuam”, “Merremi vesh”, “2 prill”, “Nëpër trup të pemëve”, “Yje” e ndonjë tjetër që e përbëjnë mozaikun poetik të librit.
Përmbledhja poetike "VEZULLIM HESHTASH“, është konstruktuar mbi simbole të caktuara të cilat janë vjelë nga natyra veriore e Shqipërisë, përkatësisht nga krahina zulmëmadhe Luma, atje ku është vendlindja e poetit, duke ndërtuar një epikë për: malet me lisa të gjatë, për gurët e përrenjtë të cilët do të marrin përjetime emocionale, madje krejtësisht tjetërfare nga ato që i njohim, që i kemi prekur dhe i kemi përjetuar. Në këtë plan janë edhe disa shprehje dhe nocione të cilat kanë ndërtuar një simbolikë meditative: “pylli i pikëpjekjes”, “vramendja e stinës”, “honi qorr i jetës”, “gjijtë e brengës së vjetër”, “veshjezhveshjet e motit”, “drunjëzohem”, “gurëzohem”, “qielltavani i dhomës”, "kremi i fjalëve", "dryn e shulndryshkur", "terri na ndrin, qorri na prin", “lapëvyshktë”, e disa të tjera. Ndërsa në një bllok tjetër mund të futen edhe disa karaktere mitologjike: (Hyu, Orakujt, Olimpi, Adami, Eva, Ora, Qoftëlargu, Shilla dhe Haridba etj.), të cilat marrin frymim shqip, komunikojnë si njerëz të gjallë dhe kanë ndjenja, e madje kanë edhe aftësinë e të menduarit thuaja në shqip.
Jo pak, simbolet në poezinë e Izet Durakut, imitojnë një lloj vetëdije e cila hapëron nga vargu në varg, por ne jemi të vetëdijshëm se këtë shpirt poezisë ia ka dhënë vet autori, siç mund të duket nga këto katër vargje që ia kushton qytetit të tij të fëmijërisë, Kukësit të Vjetër i cili është përmbytur në ujë: “Fort e dhimbshme kjo baladë e Drinit/ fort krenare/ në themel të kalasë së saj u përmbyt/ një qytet e dhjetra fshatra”, (f. 32).
Perceptimet tematike te poezia e Izet Durakt janë të nduarduarta. Ato shoqërohen edhe me konotacione filozofike që bëhen si pjesë e jetës reales, e bëmave të Zonës Veriore e ndarjes së Lumes nga Kosova, ku determinohet një tragjikë e dhembshme: “Ja, dëgjo britmën e motrës sime/ për vëllanë e vrarë kosovarë”, (f. 31), ose vargjet kushtuar revoltës së minatorëve kosovarë që e kanë bërë epokën e vet: “Të harruar pas detantës/ grindjeve nacionale// klithjesh të Stari Tërgut.../ u lodhe duke pritur”, (f. 79).
Nuk mund të flas për arsyet pse autori brenda këtij libri ka futur edhe një sprovë poetike e cila si "pjesë dramatike me një akt", si strukturë letrare (sado interesante), më duket se lë për të dëshiruar. Megjithatë krijimi letrar, “MESNATA VJEN NË PIKË TË DREKËS”, dëshmon se Izet Duraku, absurdin jetësor e ka regjistruar në art me një mënyrë të komunikimit alegorik që do ta bënë poezinë të lidhur drejtpërdrejt me jetën dhe me formën e të mbijetuarit, në këtë tokë përplot dhembje, përplot sfida, tamam ashtu siç shprehet poetikisht: “S’i mund të shkojmë tash te njëri – tjetri/ na i kanë rrëzuar urat/ por ne do të shtrojmë zemrat”, (f. 108).
Titulli i librit "vezullim" lë për të kuptuar se autori ka investuar kohë në planin gjuhësor, sintaksor dhe fonetik, duke e bërë librin më me interes, ndërsa veten si autor i ndjenjave dhe përjetimeve të thella, i njohjeve dhe dijeve të shumta të cilat ndeshen me bollëk. Ky përkushtim e bënë atë si krijues me një individualitet të spikatur dhe mjaftë origjinal. Poezia e tij fekson si një kohezion në mes të interpretimit dhe të artit të shkruar, përkatësisht poezia e këtij libri mund të interpretohet edhe si një diskurs poetik me simbolikën e vet, me nuanca dhe motive që e përbëjnë universin letrar mjaftë meditativ i cili nuancon nga shprehja e bukur poetike që “krap – krup, si pyka (që qanë) mes maleve”. E, më pas duhet të “merremi vesh për mëkatet tona/ për virtytet tona”, jo për gjë tjetër por “për t’u derdhur heshtja”, ka shkruar vet autori.
Struktura e poezisë mundëson për të kuptuar më mirë anën tematike të librit, e cila e profilizon këtë autor veriak të Shqipërisë si poet jo edhe aq të zakonshëm, pasi bota e interesimeve të tij, mënyra shprehëse, aspektet fonetike, ato sintaksore dhe elementet gjuhësore që janë futur në përdorim, janë tipari më karakteristik i këtij vëllimi poetik i cili është dashur të zgjon interesimin, të paktën e "grupeve militante" të cilat kohëve të fundit po trajtojnë "pa lidhje?!" aspektet gjuhësore, duke mos e ditur se “zjarrvënsit (një ditë) i zë gjaku”, (f. 89).
Në disa raste, shihet se autori ka investuar kohë rreth një fjale të vetme, rreth një shprehje të caktuar, rreth një frazeologjie, qoftë edhe në dëm të perceptimit poetik, për të cilin si duket ka më pak mëshirë. Sa për ilustrim po sjellim disa fjalë të rralla të cilat gjenden në libër: irnosë – murrëtehem nga të ftohtit; kaike – anije ose ishte bërë kaike (kur dikush dehet dhe puhatët si anija mbi det), humboj – fundosem; shituem – ndëshkim; prajshëm – qetë; soset – mbaroj; kikël – maje; kërshe - kodër me gurë; zhaurimë – shushurima e ujit; trueme – mallkim; karmë – shkëmb i madh; mazgallë – vrimë ose e çarë; vrundull – dallgë; zbërdhulë – zbardh; ndragiesh – ndyj, etj. etj.
Sipas këtyre shembujve që i theksuam më lartë, mund të pohojmë se Izet Duraku, ka mbetur rob i kërkimit të shprehjeve gjuhësore, (madje ai me fanatizëm i ka futur në leksikun poetik), edhe disa fjalë të rralla, që mund të jenë shprehje lokale nga variantet e gegërishtes arkaike, ndoshta ka pasur qëllim për ta bërë më të veçantë poezinë e tij, në të kundërtën (të paktën kështu mendojmë ne), për të karakterizuar debatin mbi aspektet gjuhësore, qoftë ky edhe vetëm brenda poezisë së tij, p.sh: (vuvosun, orrle, shkrapsë, zamek, feftoi) etj, përbëjnë atë leksikun karakteristikë dhe mjaftë origjinal të Izet Durakut.
Për shkak të këtij kolazhi - fjalësh, pse të mos ndodhte një debat?! Bile i ashpër, pasi debati i bënë mirë librit, poezisë dhe autorit, po më shumë do t'u ndihmonte aspekteve gjuhësore, qofshin ato të shqipes standarde apo të variantit të gegërishtes. Këto tipare të të shkruarit gjakojnë me përpjekjet e autorit për një lloj sistemi të brendshëm, nga i cili buron dufi, ku më pas i ka shpërthyer edhe guximi intelektual.
Poezia e Izet Durakut perceptohet si një imazh i profilizuar për të sjell diçka më ndryshe se e rëndomta dhe ky perceptim vjen nga përzierja tematike, veçmas nga perceptimi figurativ i ngjarjeve e ndodhive të shumta të cilat shfaqen herë si epikë, e herë si tragjikë, ku bashkë me indikacionet reale dhe të skemave sociale vijnë tek lexuesi përmes vargut poetik si një preokupim letrar, apo thjesht si një angazhim intelektual në këtë plan.
Në planin gjuhësor, poezia e Izet Durakut, tek përmbledhja "VEZULLIM HESHTASH", duhet të shikohet në tri aspekte: 1. Aspekti fonetik; 2. Aspekti sintaksor dhe 3. Aspekti gjuhësor:
 
 
ASPEKTET FONETIKE:
 
Kjo veçori dallon për përdorimin e fonemës dhe të fenologjisë në funksion të ndërtimit të vargut poetik, ku përmes strukturës fonetike ka dhënë një kolazh foljor dhe tingëllor me interes për veriakët dhe kosovarët, dhe mjaftë karakteristike edhe për toskovitët e jugut dhe ata që rrihen si standardizues të shqipes. Autori, duke përdorur fjalë e shprehje tipike të variantit të gegërishtes me atë tingëllimën natyrore mjaftë dalluese, vargut të poezisë i ka dhënë "VEZULLIM” prandaj, për shumë aspekte, veçmas për shkak të strukturës fonetike do të duhej nga njohësit të merrej parasysh. Në anën tjetër, nëse këtyre aspekteve do t'ua shtonim afinitetin e artikulimit, pastaj të analizojmë “formën e idesë”, bashkë me leksikun dhe fondin e diftongjeve të shumta: (vramendja, mezidukshme, lughije, drunjzohem, gurzohem, varrdritaret, shkumëzuem, shulandryshkun, përtrulluesi, shitueme, pragmbrëmje, rrëshqenat, spërdredhet, sferohet, jerimija), do të arrijm në një përfundim shërbyes në lidhje me disa aspekte fonetike, të cilat na shtyjnë të mendojmë se struktura e tekstit, qoftë si njësi apo si tërësi ligjërimore poetike, e kanë bërë poezinë edhe më karakteristike, përkatësisht vlerën tingëllore dhe akustikën e saj më të pranueshme.

 
ASPEKTET SINTAKSORE:
 
Rima dhe ritmika në poezinë e Izet Durakut, janë shprehje të kujdesshme, ku na detyron të besojmë se autori lëndën poetike e ka shtrydhur dhe përpunuar gjatë. Dhe, nëse shprehja e përdorur në këtë libër do t'i nënshtrohej një laboratori gjuhësor, sidomos në aspektin e përdorimit të togfjalëshit karakteristik, fjalëformimeve të reja dhe lidhshmërisë së tyre, të cilat do të shikoheshin në planin sintaksor, padyshim do të dalloheshin finesa sintaksore të cilat mund të jenë ndikuar si karakteristikë e të folmes veriore nga na vjen autori. E nëse lëndën e këtij studimi do ta kompletonim edhe me elemente të leksikut gjuhësor mjaftë specifik, ku janë gërshetuar norma letrare me atë gege, si një shkrirje e pa definuar (ndoshta edhe nga vet autori?!), e kanë bërë sintaksën e poezisë edhe më të dallueshme. Një ndihmesë në këtë plan e kanë dhënë shprehjet metaforike dhe sinonimet e shumta, të cilat i kanë dhënë një lloj fuqie dhe gjallërie shprehjes poetike!

 
ASPEKTET GJUHËSORE:
 
Nëse poezia e Izet Durakut analizohet në aspektin e ndërtimit leksikor të fjalëve e të shprehjeve, të kuptimit e interpretimit, të shumësisë dhe varfërisë së ideve, mesazhin poetik që e karakterizon këtë poezi do të ishte lëndë e mirë për një studim krahasues në mes gjuhës standarde, përkatësisht ndikimit të saj, si dhe të folmes gegërishte, respektivisht rezistimit dhe mos asimilimit të saj. Dhe kjo analizë mund të nis që në titullin e librit, përkatësisht me ndajfoljen "heshtas ose heshtazi". Prandaj mendojmë se në këtë aspekt, gjuha shprehëse, me gjithë fanatizmin e tij për të ruajtur fjalë e shprehje edhe arkaike të gegërishtes, është ndikuar dukshëm nga shqipja standarde, e cila në masë të caktuar te ky autor ia ka asimiluar shprehjen arkaike të gegërishtes, ku përveç paskajores dhe disa tipareve të mbaresave "ue; ie; on; na; me" që janë të ruajtura, lidhëzat, numërorët përcaktor "të; në, një", në tërë tekstin poetik janë shkruar në standardin gjuhësor, duke dhënë një përzierje të gjuhës poetike, shembull tipik i ndikimit, dhe evoluimit pozitiv të normës së shqipes letrare, gjë që do t'ia vlente, (të paktën për këto ndikime), të merrej në shqyrtim, kurse në anën tjetër do të dalloheshin edhe shprehjet dhe normat tjera të gegërishte, të cilat standardi dyzetvjeçar i shqipes së shkruar nuk paska arritur t'i asimiloj.

 
St. Gallen, 12.12.'12

Prend Buzhala: DHUNTIA E THËNIES EKSPRESIVE

 

Liber i botuar nga "ADA" , Prill 2013

 

Nga PREND BUZHALA

 Dhuntia e thënies ekspresive

(Poezia e Ramiz Kuqit)

Poezia e Ramiz Kuqit, e përfshirë në vëllimin “Virgjil i kryqëzuar”, ka prirjen të vjelë këndimet e saj në dy këndshikime; të shikojë së brendshmi se çka po ngjet me ndjesitë intime nëpër kohë e mote dhe së jashtmi, të reagojë me tonin e tij meditativ lirik. duke gjurmuar së brendshmi me dhuntinë e thënies ekspresive, autori sikur na e zbulon të vërtetën e shpirtit të tij:

Te ky breg i shpirtit
Rri mejtohem
Përplasem

Nuk është e rastit, prandaj, pse leksema SHPIRT, merr konotacione të pasura figurative dhe kuptimore. Madje, edhe kur poeti përçapet në jetë, duke u përleshur me fatin, me vorbullat jetësore, ai e ndien këtë shqetësim të brendshëm jeton me këtë shqetësim, me tensionet meditative-ekzistenciale, që të përplasin sa andej, sa këndej.

1. Shtresimet e qenies

Së këndejmi, lirika me zjarrmitë e saj të brendshme, merr edhe një rol tjetër, të shndërrimit në qenie poetike, në referencë të folësit lirik:

Zot
Ruaje këtë lirikë me sy
Në zjarrminë e shpirtit digjet

Vjen si valë në kangjele malli
Fjalët
I ka dhembje

Kërkimi i tillë, i zjarrmishëm, i brendshëm, mësyn kah amshimi brenda kësaj qenie, e kjo do të thotë: amshimin ta kërkosh brenda vetes. kështu, poezia është ajo që e shtyn folësin lrii që edhe ta sprovojë vete, edhe ta pyesë dhe pohojë vetveten... Kurse, fati, koha, bota e jashtme, shoqëria, kombi, hapësirat planetare të ekzistimit, ku shtegton e gjallon poeti- të gjitha këto përbëjnë shtresimet mbi këtë qenie, e ku bota kundrohet si pjesë intime, pjesë e vetvetes. Ajo të dhuron plagë e këndime e ato sikur e gjen ilaçin e tyre tek këndimi lirik! Por këto shtresime përbëjnë edhe shtigje zbulimi të mospajtimit njerëzor me gjendjen e ngurtë, të palëvizshme, te ngrirë a statike. lexuesi, prandaj, e vëren prirjen e poetike të Ramiz Kuqit, që vargjet t’i ketë sa më të shkurta, sa më ekspresive, nëpërmes të të cilave do të trajtohej realiteti objektiv me anë të procedimit ekspresionit e neo-ekspresionist të vargut. Në këtë mënyrë, krijuesi i zgjon vizionet e tij të krijuara brenda shpirtit e zemrës njerëzore. Kund e kund ringjallen finesat e bukurisë së kujtimeve (“I ledhatojmë kujtimet/ E stinëve”) e herë ky kujtim vjen me mall nëne. Në këso momentesh, nuk ke se si të mos e zgjerosh vizionin poetik drejt paraardhësve, drejt rrënjëve të lashtësisë e të shtyllave identitare, për të hyrë në kornizat e realitetit e të historisë si pronar kohe. Aty diku ngjallen edhe imazhet e djallit që asnjëherë nuk mund të bëhet engjëll. Në këso rastesh, fjala bëhet më e rreptë, më fshikulluese, me referenca ironike:

Vjen
Nga rrathët e Dantes
Ku lëmërijnë shpirtrat
Gumëzhijnë zinxhirët
Si qen i egërsuar
Leh mbi njerëz

Ndërkaq, kur poeti ndalet përpara dilemave, udhëkryqeve, labritniteve e mjegullimeve që turbullojnë vizionin, të bukurën, ai shtrëngohet ta shkruajë lirikën e tij në trajtën e diskursit të një urdhri etik, një ligjëratë që buron nga thellësitë e përvojës:

Mos hap derë shpirti
Pa mbyllur një ëndërr
Ke lënë dy sy

Rrugët njerëzore të çojnë drejt harrimit. Poeti përgjërohet kundër këtij harrimi dhe di që është një rrugë që të çon kah shpëtimi, kah vetvetja, kah përjetësia:

Ke bredhur
Sa larg
Ka ikur harrimi

2. Kontrapunkti i ndërkomunikimeve

Lirika, më tutje, merr udhë “Nëpër rrugët e shpirtit” që flasin shqip. ndryshe, ky nuk do t’ishte burim i Atdheut. Fjalën në varg e do të pastër. E do të besës,a shtu si e koncepton etosi ynë kombëtar, pikërisht pse Fjala Poetike ngërthen në qenien e saj, në aktin e saj, zgjimin e brendshëm, përndritjet e vizionit:

Kush u fut në Kullën e mendimit
U lidh me fjalë e frëngji
Mbeti duke dëgjuar ushtimë vargjesh
(poezia “Poeti dhe kulla”)

Sado që karakterizohet me ndjeshmërinë ekspresioniste, poezia e Ramiz Kuqit priret me poetikën e formës së hapur; vë në gërshet asociative-lirike me ato të abstraksionit artistik; lëviz mes kërkimit për të vënë drejtpeshim e harmoni brenda kompozimit lirik dhe braktisjes së fakturës së figurshme... drejt procedimeve stilistike surrealiste-moderne. Për të, vargu poetik përbën hapësirën e kozmosit, peshën e psherëtimave të shpirtit, etjen për dashurinë dhe erosin, por edhe solidarësinë në kërkim të lotit; është aventurë kërkimi, por edhe sfidë e madhe, është sy shpirti dhe këndim engjëllor:

Ruaje Zot
engjëll vargu!

Poezitë përfaqësojnë ide dhe imazhe të pastra. Të duket sikur përpara e ke një atlas planetar e kozmologjik me pamje konfigurimesh, por ku nuk mungon as përkujdesja për t’/u përqendruar tek një element, tek një kënd-pamje intime, dashurore a atdhetare, të peizazheve të atdheut e të vendlindjes, apo të hapësirave yjore, por, kund e kund, edhe drama lirike të qenies së plagosur e të lënduar, ashtu sikundër dhe romanca të gëzimeve jetësore. Rëndom, ky edhe është statusi i poezisë deri te dilema fundore: pse të shkruaj, kujt t’i flas? Është ai lëndimi ontologjik i qenies nacionale dhe i frymës humaniste, është ai kontrapunkti midis i ndërkomunikimeve midis artit poetik dhe filozofisë.
Nga të dhënat e mësipërme, mund të thuhet se mënyra e procedimit poetik të Ramiz Kuqit, e cila i rizgjon këto shtresime intime, kohësh e këndvështrimesh, heshtjesh e parandjenjash, cytjesh e impulsesh të brendshme; dëshmon se të gjitha këto mund të shndërrohen në poezi, ashtu sikundër këso trajtash mund të marrë edhe vetë filozofia, jeta e përditshme, madje poezi bëhet edhe Nëna, atdheu, dashuria, natyra, tradita, etnikumi, kozmosi, yjet...

Prend BUZHALA
Gusht 2012

Ali R. Berisha: DHEMBJA DHEMBJES NUK I NGJAN

DHEMBJA DHEMBJES NUK I NGJAN

(Përshtypje leximi nga libri me poezi i Venka Capës, Unë prek me frymë.)

Ali R. Berisha

 Poezia nuk adhurohet vetëm pse ka bukuri vargnimi, por edhe nga shkaku se lexuesi dëshiron të njihet edhe me vlerat tjera te saj. Në vëllimin me poezi të poetës Venka Capa lexuesi njihet edhe me rrëfimet dhe botën ndjenjore të saj. Është në mesin e njerëzve që ushqejnë shumë dashuri e mirësi ndaj botës, ndaj natyrës e sidomos ndaj njerëzve - përkundër faktit se ajo ka aftësi të kufizuara trupore. Jata e saj emocionale është shumë më tepër e anuar nga mirësia shpirtërore, me botën e saj të dhembshme, por që arrin ta mbaj emocionalisht në zap dhe ta orientojë andej nga e shpie arsyeja dhe normaliteti shpirtëror. Dhe këtu, përmes motivesh, vargjesh e ofrimesh të tjera poetike lexuesi do të mund ta njohë shumë jetën e saj emocionale, krijuese dhe botëkuptimore. Gjithkund e gjithkah me një bindje të sinqertë dhe përgjegjësi të lartë për të shkruar atë që u ndihmon shtresave të lexuesve, e sidomos asaj, të cilës ajo i përket. Madje me një dëshirë e këmëngulje që tërë këtë vlerë mendimore e shkrimore ta shpiej në hapësirën universale të poezisë. Ajo është e bindur se pikërisht poezia është fusha e mirë që ndihmon njerëzit pët t’u ushqyer e shfryrë me ndjesi humane, optimiste e shpresëdhënëse. Lexuesit kanë patur mundësi të vehen në dijeni edhe për raste të tjera të poetëve të ngjashëm dhe janë bindur se ata kanë emocione të forta, shpirt tejet subtil, por nganjëherë edhe me anësi jo aq të mbështetshme nga të tjerët. Venka Capa, ndërkaq ka arritur t’i vë në zap emocionet, çastet dhe rastet e dhimbshme dhe ato i ka shfrytëzuar mirë e suksesshem në jetë dhe në vargje. Ajo tani, pas përvojes (ka dy libra me poezi) në poezi ka rrumbullakuar moton se “Kush dashuron, miku im, ka shpirt margaritar” fq.45. E kush mund ta hudh poshtë këtë?! A është më mirë të dashurosh apo të vetëvuash?

Në tufën e poezive me titullin UNË PREK ME FRYMË autorja gjezdis brenda universit (gjithëmotivit) të saj poetik. Fuqishëm e suksesshëm brumos, polemizon dhe afron shumë një poetësi të tipit – lirikë intime. Në këto lirika të fuqishme dhembshurishte, sëmbuese, të lira deri në vetërrjedhje ka vetërrëfime e shumë këshilla jete. Ajo ne tregon haptazi se ka vendosur ta bëjë mike poezinë e mik lexuesin. Për t’u bashkëndjerë me ta. Melankolia, mendimzezat a pesimizmi nuk i sjellin gjë prej gjëje poetës. Ato munden vetëm të hapin puse të thella e të zeza. Prandaj asaj i mbushet mendja të fluturojë “Hapësirave të shpresës” (21) ku gjen e shijon pamje të bukura të natyrës; dëborën e bardhë, flakën e oxhakut, dritësimin e natyrës, pranverën (dashnoren e poetëve), gjethet (ani, edhe pse janë të vjeshtës, perëndinë e dashurisë, fusha e bjeshkë me lule, ajrin e shpresës, ama edhe njeriun bosh, varrin e babës së vuajtur, Steblevën e boshatisur etj. .

Venka është grua dëshpëruar, por ëshë më tepër shpirtbardhë.
“Në kërkim të mirësise” (25)
që lëshon zërin-varg:
Jam grua, kam shpresa,
Më vlon dëshirë e shnjtë, (14)

“Shpirti i afrohet pemës së braktisur …
Durimi kërkon zgjatjen e dorës” (15), dhe

Mua ma fal durimin
Që sfidat e jetës t’i përballoj. (52)

“Hijet e harresës”, (47), “Mikut të vërtetë’ (50,

Tutje sheshohet zëri lirik “Gotës së dashurisë “Deri në Përjetësi”, Perëndi e dashurisë” me metafora të tjera si “Metaforat e detit”.

Për t’i shpall luftë rënkimit, lotit, shgënjimit, vuajtjes, poetja i lëshon zë dashurisë, jetës, shpresës, shpirtit me armën e durimit, të dëshirës, afshit qëndresëtar, dashurisë etjendezur, në puthfrymëmarrje (fjalëkrijime këto të poetes), nga se ajo beson që “Poezitë ma ndryshojnë gjendjen …” (/70), “Dashuria ime e vetme, e shtrenjta poezi!” (/77).

Gjatë udhëtimit nëpër tituj kemi arritur të kuptojmë por edhe ta njohim motivet tematike të poezive me gjithnjë e më shumë pjekuri, figura të zgjedhura e të bulburta, zëra të ingranuar të simbolikës. Nuk mund të shkojmë tutje pa u ndalur te poezia Në kërkim… (25) për ta mbajtur mend mirë, si një poezi plot nerv e frymëVenke, e dendur me brenakëndim të saj. Poetja vazhdon rrugëve të dytëta deri në “Tokën e boshatisur” (85) të vendlindjes, ku poetja gjen vargje tejet të qëlluara: Fshatari … / Punonte, plugonte … u lodh u dërmua … kudo si murator shtegtoi, E për veten e tij çatia i pikoi!

Na pushton bindja në fund se poetja Venka Capa ka filluar mirë përvijimin e rrugës së poezisë në shumë aspekte me brumë e me stolisje, me zë e me vetëkuptim, me subjektësi e objektësi, me rekuizita të zgjedhura poetike, metafora, simbole, epitete, gradacion e ngjyrësi të tjera stilistike. Një vlerë brendijore poezisë i japin edhe aforizmat e ideuara prej saj, si:
Dhimbja dhimbjes nuk i ngjan. (/47),
Lumturia askend s’e hidhëron. (/60),

Mbaje afër gotën e dashurisë,
Pi herë mbas here në të,
Kërko nektarin e lumturisë,
Qesh e gëzohu pa zë! (/60)

Më e madhja pasuri,
Ti je, o njeri i mirë… (/61), etj.

Edhe në ndërtimin strukturor të poezive poetja është përpjekur të gjejë ndonjë rrugë të veten, mirëpo e rëndon një mënyra e saj e thurjes. Në shumicën e poezive fillon me ndonjë varg melankolik a zhgënjyes dhe përfundon me ndonjë optimist a shprehje qëndrese. Ta përmendim ndonjë shembull: “Jeta ime pelegrin në Sahara / Jam zog i ngjyer në pafajësi. (/20), “Shpirti rënkon … / E unë të gëzohem të lumturohem. (/32), “ Mos krijo këtë zbazti e etje që djeg / Të kam edhe shpirt. (/69). Ka në libër edhe ndonjë thurje jo sa duhet të qëlluar si; troket muzgu i plotë (/400, ardhmëri e vonuar (16), pranvera ka shtri magjinë e ylbertë, (/35), kuse kurse vargu Jam cung dru tharë është përvjedhur aty si një mish i egër, që s’i përshtatet as poetës – si qenie shumë e formuar, as poezisë së saj, plot vullnet e krenari për jetën. Poetja pra duhet të dalë më shumë në natyrë, duhet të komunikojë më shumë me të dhe me njerëzit, ta vizitojë universin letrar, ta zgjerojë fjalorin letrar. Guxoj ta them këtë, sepse një poete që frymën e ka si mjet të parë për ta ndjerë jetën dhe poezinë, nuk duhet kurrë të ngecë. Pas gjithë këtyre vargjeve të mbrujtura me entuziazëm, poetja Venka Capa është bindur se sukseset ndodhen rrugës që e kemi përpara, e jo rrugës që e kemi kaluar. Fryma e kësaj bindje vërehet kudo në vargjet e saj.

Abdullah Thaçi: NJË SPEKTËR LETRAR SHUMËNIANSOR

 

Fjala e recenzentit - poetit tonë të mirënjohur për fëmijë Abdullah THAÇIT për librin për fëmijë "Grindja e fjalëve", të autorit Agim Metbala

NJË SPEKTËR LETRAR SHUMËNIANSOR

Poet e enigmat – vaj për atë vjershë, strofë apo varg që nuk ngërthen edhe enigmat e veta, të cilat na inkurajojnë t’i zgjidhim secili në mënyrën e vet, me qëllim të kuptimit sa më kompleks të artit të të shkruarit, por edhe i fshehtësive me të cilat na sprovon jeta.
... Tregimtar e aforist – veçënarisht mjeshtër i tregimit të shkurtër që aq shumë e pëlqejnë fëmijët.
Këto ishin vetëm disa nga epitetet, respektivisht rrëzëllimet e figurës poliedrike të quajtur Agim Metbala, penda e të cilit e nderoi Rahovecin, por i ka hije edhe gjithandej ku shijohet fjala e ëmbël e shkruar shqipe.
Në jetë e në gjykatë, Agimi është një burrë, madje burrë i madh, ndërkohë që në krijimet e tij letrare, më shumë e ka përvetësuar fëmijëria, nga e cila kurrsesi të shkëputet, dhe, bëri mirë që veproi kështu.
Pikërisht atje e gjen mbretërinë më të padjallëzuar dhe më të etshme për vargje e tregime të shkurtëra, si mjeshtër i të cilave Agimi po dëshmohet për më shumë se dy dekada.
Pas defilimit të tij të gjatë dhe shumë të suksesshëm në periodikun tonë letrar, sidomos në atë për fëmijë, Agimi filloi t’a kurorëzojë krijimtarinë e tij letrare edhe me tituj librash, gjithsesi tërheqës për publikun e tij lexues, në vazhdën e të cilëve është edhe libri që kemi në dorë »GRINDJA E FJALËVE«.
Ky libër i ndarë në katër cikle, na sjell mbi 70 margaritarë letrarë, si një laryshi shumë e qëndrueshme dhe simpatike, ku, sikur e plotësojnë njëra tjetrën poezitë, trgimet e madje edhe pjesëzat teatrale qa janë deficitare.
Ndonëse të shkruara në një spektër kohor bukur të gjërë, krijimet e këtij autori i përshkon një kohezion i natyrshëm, siç kanë edhe një spektër të gjerë titujsh, temash dhe përmbajtjesh.
Për të qenë kaq i suksesshëm, Agimi, përveç dhuntisë natyrore që ka, ka bërë shumë pë t’u kthyer në moshën e lexuesve të vegjël, duke njohur thellësisht botën e padjallëzuar fëmijërore dhe preferencat e tyre për krijime letrare.
Në të shumtën, kemi të bëjmë me krijime që lehtë akceptohet nga fëmijët, me koloritin e tyre tematik e përmbajtësor, që shpeshherë zhvillohen në formë loje të mbrumur me mesazh, argëtim e humor të lehtë, por nuk mungojnë as përmbajtjet »serioze« që kërkojnë një seriozitet më të shtuar akceptues.
Fantazia dhe fantastika, janë elementet shumë i pëlqyer të krijimet e Agimi Metbalës, krahas kostumit aq modern të artit letrar, ku hasim medalione të shumta, kryesisht në formë figurash stilistike dhe sentencash të tjera që e bëjnë krijimin letrar aq të dashur për fëmijë, çfarë është padyshim edhe ky libër i Agim Metbalës, të cilin, pata privilegj ta lexoj me një kënaqësi të veçantë, që te fëmijët besoj se do të jetë e shumëfishuar.

Prizren, 1. XI 2004 Abdullah Thaçi

Trokëllima e poetit

Nga Gazmend Kryeziu

Trokëllima e poetit është libri i dytë me poezi i poetit matjan Xhavit Gasa.

 Nuk është e rastësishme që në poezinë e poetit Xhavit Gasa të befasohesh nga ngjyrat e ndryshme të rimës,dhe vargut të lirë. Në brendësinë e tyre,do të gjesh filozofinë,e ndërthyer me dhimbjen e kalvarit të tij të gjatë. Pranë lumit të Matit do të masësh me hapa,bukuritë që vetë poeti Gasa i përshkruan me aq ndjenjë.Vargjet e tij kanë një frymë popullore,ato kanë një zgjatje dhe kohzgjatje tjetër.Ato i ngjajnë ngjyrave të ylberit,ku shpaloset aq bukur fantazia dhe forca. Atë donin ta rrënonin dhe shkatrronin shpirtërisht,por ngritja dhe rënia e tij, nuk do të ndodhte aq lehtë. Ai qëndroj i fortë duke i resistuar presionit. Kalvari i tij do ti ngjante atyre pikave të ujit,që të bien në kokë ngadalë,dhe të marrin jetën pa kuptuar asgjë. Po kjo nuk do të ndodhte me poetin e dhimbjes,se ai mbante me vete vlerat e një populli të pathyeshëm,nga një krahinë që edhe vetë historia shqiptare,ka krijuar një epos. Vullneti i tij është i paepur,vullnet që do ti rezistonte atij sistemi makabër.Është e dhimbshme fëmijëria e tij, pak migjeniane,po dhe aq e bukur. Ai e dashuronte jetën,por edhe e jetonte atë po aq bukur,edhe pse ne rrethana absurde. Ishte i çiltër,siç eshte edhe sot,i sinqerte dhe besnik. Çuditerisht besnikëria e tepërt,në atë kohë, do ti mbyllte rrugët poezise së tij të bukur.Por jo besnikërinë e tij ndaj poezisë Dukej e pakuptueshme,si shumë fenomene që në atë kohë ishin enigme.Ai vetë diçka parandjente,jo shume i sigurtë, se çfarë po ndodhte me pushtetaret dallkauke. Fati i tij kishte marrë një udhë tjetër.Shumë gjera i dukeshin të konsumuara, por gëzimi se poezitë e tij,do të dilnin në driten e botimit e kishin zhgënjyer. Gasa tek poezia gjente vetveten,artin e pakonsumueshem,gjente bukurite e natyrës,të njerzve,të kodeve,të vlerave kombëtare,veshjeve popullore,mirsisë dhe bujarisë,e një krahine me tradita të pasura dhe vlera të vecanta morale.Për një kohë të gjatë ai humbi në mugëtirën e një kohe kokëkëputur.Me poezinë muzën e tij të dashur,do të riniste vallen e tij të lënë përgjysmë,dhe ashtu vallzueshem do të ndjenin ngrohtësinë e njeri-tjetrit. Prandaj thonë më mirë vonë se kurrë.Vizioni i tij se një ditë do të ishte i lirë ,nuk zgjati shumë. Zenishti fshati i tij i lindjes,do të ishte burimi kryesor i frymzimit, kujtimet që ai mbante në gji,do ti shprehte aq bukur plot ndjenjë,në vargjet e tij të kulluara. Mesazhet e tij janë te kthjellta, ashtu si uji i matit,ato shprehin dashuri,dhimbje,përkushtim,dedikim dhe ndershmeri. Me po aq finese,poeti bën krahasimin e asaj kohe me globalizmin e sotëm,duke shprehur aq bukur madhështinë e fjalës. Gasa i këndon me shpirt vendlindjes,miqve, familjareve,fisit ,zakoneve dhe padrejtësive,që në vend ti bashkonin njerzit i perçanin ato. Në atë kohë të përbindshme,do të ndodhte lufta me e tmerrshme e një shoqërie njerzore<lufta e klasave>ku vëllezrit dhe motrat kishin frike nga hija e tyre. Krahina e Matit me bukuritë e sajë të rralla është vendlindja e pishtarit të parë të letrave dhe letërsisë shqipe PJETËR BUDI. Poeti Xhavit Gasa ndjehet krenar që është matjan, nga Mati i Pjetër Budit. Ndjehet krenar dhe flet me respekt për kolegët e tij matjanë tashmë shkrimtar dhe artistë të njohur në gjithë Shqipërinë, siç janë, Basir Bushkashi, Adivie Hoxha, Valentina Kurti, Fatmir Gjestila, Fatmir Neli, Qemal Cenaj Hamdi Hysuka, artisti i këngës matjane apo bilbil i Matit i mirnjohuri Esat Ruka e shumë të tjerë. Gurgullima e lumit te Matit do te ishte nje frymezim i pashtershem per poezite e Gasës.Mjeshtria e penes se tij,dashuria per njerzit,dhe vargjet, janë si meteore .Gasa adhuron shkrimet Poradecit dhe Agollit,dhe muzat e tyre mund te kenë te njejtën prejardhje.

Mendime për librin "Blu e thellë" të poetit Grigor Jovani

Nga THANAS BOÇI
studiues i letërsisë

Poeti i blusë së thellë

- Grigor Jovani në librin e tij të ri -

“Poezia - sipas Platonit - është një forcë e habitshme, që nxjerr një gjë nga mosqënia në qenie”. Do të thosha me plot gojën, që kjo thënie i përshttatet më së miri poezisë së Grigor Jovanit. Tashmë ky poet, falë përvojës dhe talentit të tij, është kthyer nga “rob i muzave” në “zot të muzave” dhe çdo lloj përjetimi a përsiatje që ndesh në jetë, nuk i lë të shuhen nga harresa, por imazhet e tyre i shndërron në godina poetike, të ndjeshme dhe tepër emocionale. Pikërisht kjo ndodh edhe në vëllimin e tij më të fundit poetik, “Blu e thellë”, që kemi fatin ta kemi në duar.
Lind pyetja: pse “blu” dhe pse “blu e thellë”? Ja përgjigja: sepse Grigor Jovani është dashnor i hapësirave të pafundëta. Këtë privilegj e kanë vetëm qielli dhe deti, hapësira ku mbizotëron bluja, ajo më e thella, e cila ka fuqi gati hyjnore për të qetësuar shpirtrat e lodhur dhe të vrarë nga mbingarkesat e shumta që të servir jeta. Poeti për të cilin bëjmë fjalë, e ka në shpirt këtë blu të thellë, sepse nuk jeton në zbrazëti dhe boshllëk, por në jetën e përditshme, që zien. Ne, që e njohim nga afër, e kemi të lehtë të zbulojmë, se kjo ngjyrë i mbretëron në shpirt dhe ky det i ngre dallgë të mëdha poetike. Këto dallgë ndjenjash dhe përjetimesh jetësore, me një vërtetësi të mahnitshme, hodhi Jovani edhe në këtë libër.
Edhe tek “Blu e thellë” Grigori është i veçantë, përkatësisht në ustallëkun e ndërtimit të strukturave prozodike, ku fjalët i vendos me shumë mjeshtëri. Kemi të bëjmë me një poezi të drejtëpërdrejtë, të shkurtër, melodioze dhe ritmike, që mund ta konsiderojmë me dy fjalë: poezi-flash. Kjo të krijon kënaqësi jo vetëm për çastin, poe e ruan atë edhe në vazhdimësi të kohës, duke përfituar atë vlerë estetike, që quhet modalitet permanent.
Ky vëllim shquhet tjetër edhe për harmoninë e krijuar midis poezive, një tërësi plot muzikalitet, ku çdo pjesë e kësaj sinfonie poetike nuk i ngjan tjetrës, në një kohë që është pjesë organike e së tërës. Verleni, teoricieni i poezisë, këtë dukuri artistike e vlerëson si primare në kjëtë gjini, ndaj shprehet: “Poezia është para së gjithash muzikë”. E kush më mirë se Grigori e realizon këtë? Dhe kjo bëhet jo vetëm përmes netaforës së drejtëpërdrejtë, veçori bazë e perceptimit të tij artistik, por edhe përmes një tisi të hollë dhe elegant humori emocional, që pothuajse i ngërthen të gjitha poezitë, me një intonim gati pyetës, vetëfshikullues, ironik, tipar tjetër dallues i kësaj krijimtarie. Në këtë mënyrë arrin të pohojë të vërtetat. Fshikullon dhe çjerr vetveten, për të zbuluar jetën dhe botën. Ja si shkruan në poezinë prolog të vëllimit: “Historia ime/ fillon kur prindërit e mi të shkrehur/ u dorëzuan në gjoks të njeri-tjetrit,/ si pushkë të shuara... / E përfundon një prift,/ pak dhe i shkrifët/ dhe temjani.../ Të tjerat janë të shkruara” (“Historia ime”). Grigor Jovani vazhdon të shkruajë historinë e tij, me librat e mrekullueshme që krijon.
Si askush tjetër poet, di t’i përzgjedhë fjalët nga arsenali i madh i tyre e t’i vendosi në asimetri e simetri, duke kompozuar një mozaik me ngjarje, personazhe, detaje, peisazhe. Si një usta i fjalës së bukur që është. E kam theksuar edhe tek vëllimi i mëparshëm “Udhëtoj brenda vetes”, se poezia e Jovanit ka shumë informacion, gjë që ka të bëjë me enciklopedizmin e tij dhe me përvojën e gjatë gazetareske. Kurioziteti që krijon tek kelexuesi, mundëson një perceptim e përjetim më të drejtë të njohjes më të thellë të botës, të fenomeneve të komplikuara të jetës.
Edhe tek ky vëllim, G. Jovani ka në qendër Njeriun, në tërë kompleksitetin e tij, si objekt dhe subjekt të poezive, pra i përket drejtimit të ashtuquajtur homocentrik. Poezitë përshkohen nga një sistem stilistikor, ku spikat shumllojshmëria e vargjeve, ritmet e brendshme që alternohen dhe intonacioni muzikor, gati trokaik. Gjuha poetike është tepër e organizuar, aq sa elementët materialë, siç janë fjalët, ngjyrat, gjestet, tingujt kanë një ndërvarje të caktuar, ndaj këto poezi të ofrojnë një ngopje emocionale.
Por këto poezi kanë edhe një dallim tjetër, të padukshmen, që është shpirti. Pikërisht këtu Grigori luan me elegancë, madje edhe me metafiziken, e cila duket se noton brenda poezive, sepse, siç dihet, syri dhe veshi i poetit është në gjendje të shohë e të dëgjojë atë që është e brendshme: shpirtin. Kur kjo thuhet për poetë të ndryshëm, për Grigorin duhet të bëhet shembull, e ka në organikë këtë mundësi.
Një dukuri tjetër me vlera estetike është ajo që në teorinë e poezisë, si një ligjësi e mirëqënë, është ajo që minimohet si kujtesa mbi kohën. Kjo do të thotë se poeti çlirohet nga mbingarkesa të caktuara, në kohë të ndryshme e periudha të caktuara të jetës së vet. Tek G. Jovani shumë poezi i nënshtrohen këtij parimi estetik e filozofik. Ky vëllim ka arritje cilësore, sepse poeti ka ditur të trajtojë një mori ngjarjesh e fenomenesh që hasen në jetë, por të pasfumatura, me dinjitet, kompetencë e vërtetësi jetësore, ashtu siç mëson edhe Da Vinçi: “Piktori i mirë duhet të pikturojë dy gjëra kryesore: njeriun dhe shpirtin e tij”. Këtë e realizon me efikasitet Jovani.
Si përfundim, mund të konstatojmë se Grigor Jovani e ka përcaktuar personalitetin e tij poetik. Ai ka arritur themeloren, që duhet vtë bëjnë krijuesit e mirëfilltë: është vetvetja.

Nga ARMANDA EKMEKÇIU
poete

“Foto çasti”,
për një “mikeshë të largët dhe të fshehtë”

 - Vërtetësia dhe siguria e fjalës tek libri poetik “Blu e thellë” i Grigor Jovanit -

Po të zhytesh në nuancat e një “bluje të thellë” do të gjesh të larmishme jetën, botën e një frymëzimi të pashtershëm, ditën tënde, të endur me fjalët e një poezie. Kështu na vjen Grigor Jovani në vëllimin poetik të radhës “Blu e thellë”.
Është fjala për një poezi, e cila ka një ngasje të përhershme poetike drejt së vërtetës, poezi që në thelb rrezaton mision drejt përsosmërisë. Ndihet qartë mënyra elegante e të shkruarit, bukuria e shprehjes së mendimeve të qarta e konçize, e mbi të gjitha, krijimi vjen sa artistik, aq dhe real, i prekshëm në vërtetësinë e tij. Gjetjet interesante nga momentet e ndryshme të së përditshmes, stilistika, ajo thjeshtësia e habitshme e vargut të tij, që rrezaton, megjithatë, art të bukur, të ngarkojnë emocionalisht. Sepse, të shkruash bukur do të thotë të njohësh dhe të përcjellësh emocion.
Në këtë përmbbledhje voluminoze, me 223 poezi, Grigor Jovani bën një udhëtim të madh. Njerëzorja, e perceptuar si figurë bazë në krijimtarinë e tij, bëhet çelësi për të kuptuar vetë poezinë, që shkruan ky poet. Gjërat që ai shikon dhe merr nëpër duar marrin shpirt, janë një jetë e thënë ndryshe. Personazhet, në këtë botë trillimi, ngjajnë të vërtetë, kalojnë pranë teje, të prekin me bërryl dhe menjëherë të tëlrheqin vëmendjen.
Poezia e Jovanit ecën në një rrugë të dielltë vërtetësie dhe për të arritur tek ajo, për të ndjekur poetin, na duhet të vetëpërgatitemi edhe ne, na duhet një vëzhgim individual, për t’iu afruar asaj, që poeti ynë di ta bëjë kaq mirë. Vërtet e thjeshtë dhe e kapshme, në dukje të parë, kjo vërtertësi artistike, por sa mund i është dashur atij ta bëjë të tillë… Ne që shkruajmë, e dimë fare mirë çdo të thotë kjo.
Poeti di të vëzhgojë mirë dhe të përçojë po kaq mirë filozofinë e hollë të mesazhit jetësor, pa harruar zhvillimin e rracës drejt përsosmërisë. Në shpirtin e tij lëkundet shqetësimi, një shqetësim i përhershëm për të zbuluar të përgjithshmen tek e përveçmja, madhoren tek e thjeshta, të bujshmen tek e papara. Të gjitha këto filtrohen me një lirizëm dhe gaz jetësor, ngaqë kështu është mësuar ai vetë të shikojë botën dhe jetën. Këtë gjë na e dëshiron edhe neve, ndaj shkruan poezi të tillë.
Është e vështirë të zgjedhësh fjalën, për të krijuar një varg, po aq e vështirë është ta gdhendësh atë, për ta bërë art të vërtetë. Duket se këto vështirësi nuk e trembin aspak Grigorin tonë, ngaqë ai thjesht është bërë tashmë një “skulptor” elegant i fjalës. Një kompleksitet artistik, vargu i lirë, vargu i thyer, vargjet e rregullt, strofat e ndryshme, ritmet e brendshme, kjo muzikë e mrekullueshme, që ndryshojnë në përputhje me vargjet dhe mesazhet që përcjellin ato, dëshmojnë larminë e madhe të stilistikës që ai zotëron. Kjo e bën këtë vëllim kaq të larmishëm, që asnjë poezi të mos i ngjajë tjetrës.
Grigor Jovani poet është sa realist, aq dhe origjinal e modern në trajtimin artistik të realitetit, si në rrafshin social, ashtu edhe në atë intim, të familjes, të marrëdhënieve të dashurisë etj.
“Fotot e çastit”, siç i quan ai vetë poezitë e tij, të ngjiten kështu në shpirt, të bëhen mikesha që të shoqërojnë, siç e shoqëron këtë poet ajo “mikeshë e largët dhe e fshehtë”, për të zbuluar me radhë, gjersa të rrojë dhe të krijojojë, “të gjitha planetet”. Fjala është për Poezinë, mikeshën e ngushtë të Grigor Jovanit dhe tonën.

Nga AGIM BASHA
poet dhe publicist

 “Trojka artistike” e një poeti


- Mbi poezinë e Grigor Jovanit tel libri i tij “Blu e thellë” -

Poezia e Grigor Jovanit është një poezi e matur mirë, me kutin e një arkitekti të fjalës. Ndoshta, ngaqë synimi i saj është të tregojë, të rrëfejë a të shtjellojë vetë jetën, në një përmasë sa delikate e të brishtë, sa komforte, aq edhe të qëndrueshme e kurajoze në vërtetësinë dhe lojën e asaj që referon...
Ky poet nuk merr përsipër të shpjegojë për ne jetën, përkundrazi, ajo vetështjellohet ndërsa është pjesë e detajit, gjetjes, pjesë e fabulës apo intrigës artistike. Prandaj edhe vargu i poezisë së tij duket se qëndron mbi një trojkë elementesh, që “nuk vijnë për të bërë reforma”, por mbeten, janë korniza ideale, janë ai kostumi delikat, që i shkon aq mirë vargut të thjeshtë, por plot dinamikë të brendshme, që nuk shndërrohet në kuaj fuqi fizike, as në “taksa fiskale”, siç ndodh rëndom në përditshmërinë e këtyre kohëve të vështira krizash dhe vështirësish të tjera, por shndërrohen në emocion dhe ndjeshmëri, në tension dhe ndjenjë humane, njerëzore, në një altruizëm elegant..
Kemi të bëjmë me një poezi moderne, didaktike dhe filozofike njëkohësisht. Ajo e gjen modernitetin në të gjitha llojet e vargëzimit poetik, të cilat ky poet i trajton me një lehtësi të admirueshme epigramike. Ajo, përsëri mbetet një poezi e thjeshtë, e lexueshme, e kuptueshme dhe miqësore. Sepse ka midis saj shumë detaje, sa jetësorë aq edhe artistikë.
Ndonjëherë e lexon këtë poezi dhe nuk e bën dot dallimin, ku fillon realja dhe ku artistikja, fantazia. Ndonjëherë, madje gjithmonë më ndodh të mos e kuptoj dot kufirin artistik, me atë real. Ndonjëherë, gjetja poetike bëhet vetë realiteti praktik dhe anasjelltas. Sepse elementët didaktikë janë pjesë e përhershme e procedimit artistik në vargun e Grigorit. Dhe ky është elementi i dytë i asaj që e quajta më sipër “trojka” artistike. Më tej, përmes një kundërvënieje a një kontrasti të gjallë elementesh a detajesh, situatash a ngjarjesh, fenomenesh a lëvizjesh të çliruara apo absurde në dukje apo në thellësi, në thelb të saj... jepet, zbulohet në fakt… vetë filozofia e jetës, e cila nuk vjen edhe kjo as si një element për të plotësuar tabloidin artistik a poetik, por as si ndonjë kryeneçësi kalimtare. Ajo vjen si një përbërës i domosdoshëm në poezinë e Grigorit, ashtu si ajo aroma e një mimoze të porsaçelur plotëson dhe shkrihet së bashku me vetë lulet dhe pemën, atë funksionin ideal, që vetëm një mimozë mund ta bëjë në duart e një gruaje të bukur, së cilës i është dhuruar.
Filozofia, në fakt, përshkon krejt poezinë e Grigorit, është pra, ai nervi i hekurt, që me elektromagnetizmin e saj e mban të mbërthyer mirë poezinë rreth vetvetes. Ndër poezitë që më mbetën në mendje nga ky vëllim voluminoz mund të përmend poezinë që i jep edhe titullin librit, “Blu e thellë”, poezi që vjen si një vazhdim i shkollës poetike shqiptare të viteve ’80-’90, të shekullit që porsa shkoi. Një poezi e traditës më të mirë shqiptare, siç është në tërësi poezia e këtij krijuesi. Me atë ritmin e rrjedhshëm të brendshëm, që e bën gjithë poezinë një simfoni të vërtetë, që rrjedh e buron, që udhëton sa realisht nëpër ullinjtë dhe ugarët vjeshtorë, të etur për shiun, lagështinë dhe ujin, aq edhe në brendësi, në subkoshiencën e lexuesit, i cili, ashtu si përrenjtë “që gjejnë udhën e humbur për në det”,, sikundër shprehet metaforikisht poeti, e përpijnë këtë poezi, që mbulohet, siç deklarohet në fund të saj, me “blunë e dashurive”. Ky është lajmotivi krijues i Grigor Jovanit, kjo është “Bluja e thellë” e poezisë së tij.
Unë mund të përmend edhe shumë e shumë poezi të tjera të këtij vëllimi dinjitoz, por në mendje më kanë mbetur poezitë “Mamaja”, “Shtëpia e vjetër”, “Jam duke përshëndetur dallëndyshet…” etj, etj.
“Blu e thellë” është një libër poetic, që ia vlen të lexohet, sidomos për t’i bërë udhëtimet e lodhshme të jetës sonë më të thjeshta dhe më të këndshme...